געשיכטע, רוחניות

אַ צווייטע היסטאָרישע פֿירערין וואָס האָט געהייסן שׂרה

Another Historic Jewish Leader Called Sarah

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דעם הײַנטיקן שבת לייענען מיר די פּרשה „חיי־שׂרה‟ — די איינציקע סדרה, וואָס טראָגט אַ פֿרויען־נאָמען. בוכשטעבלעך, איז די פֿראַזע חיי־שׂרה טײַטש „שׂרהס לעבן‟, אָבער גייען גייט די וואָך אַ רייד פֿון שׂרה אמינוס פּטירה. די תּורה דערציילט אונדז, ווי אַבֿרהם אָבֿינו שיקט זײַן עבֿד אליעזר צו געפֿינען אַ געראָטענעם שידוך פֿאַר זײַן זון יצחק. די חז״ל זענען מסביר, אַז צוליב שׂרהס שטאַרקער השפּעה ווערט זי באַטראַכט ווי אַן אייביק לעבנדיקע.

אין שײַכות מיט אונדזער סדרה, לאָמיר זיך דערמאָנען אַן אַנדער פּערזענלעכקייט. ווען אין רוסלאַנד האָט אויסגעבראָכן די גרויסע רעוואָלוציע, איז בײַ ייִדן אין פּוילן פֿאָרגעקומען אַן אַנדער מין רעוואָלוציאָנער איבערקערעניש — אַ קליינס און אַ שטילס, אָבער אַ וויכטיקס. אינעם יאָר 1917 האָט שׂרה שנירער ז״ל געעפֿנט אין קראָקע די ערשטע מיידלשול, פֿון וועלכער עס האָט זיך אָנגעהויבן די גאַנצע אינטערנאַציאָנאַלע נעץ פֿון פֿרומער פֿרויען־בילדונג, „בית־יעקבֿ‟.

שידוכים, געזונט און פּרנסה — „חיי בני ומזוני‟ — זענען פֿון קדמונים אָן געווען גאָר אַ וויכטיקער ענין אין ייִדישקייט. מיט 100 יאָר צוריק האָבן אַ סך ייִדישע מיידלעך אין פּוילן זיך געמוטשעט פֿון דער שווערער דילעמע: זאָל איך בלײַבן אומגעבילדעט און אָרעם, אָדער זיך אויסלערנען אַ „גוייִשע‟ פֿאַך און געפֿינען אַ שידוך מיט אַ מזלדיקן „מאָדערנעם‟ חתן?

לויט דער שטרענגער טראַדיציע פֿון גאַליציאַנער ייִדן, האָבן די ייִדישע פֿרויען נישט געטאָרט שטודירן וועלטלעכע חכמות אָדער אַפֿילו אַרײַנקוקן אין לשון־קודשדיקע ספֿרים. בילדונג איז געווען בלויז פֿאַר מענער. „װוּ נעמט מען אַ בחור אױף צו עסן די װאַרנעטשקעס?‟, פֿרעגט דער אומבאַקאַנטער מחבר פֿון אַ פּאָפּולער ליד. „וווּ נעמט מען אַ ביסעלע מזל?‟, פֿרעגט אין זײַן באַקאַנט ליד בנציון ווילטער, אַ געוועזענער חסיד פֿון בעלז.

שׂרה שנירער איז געבוירן געוואָרן אינעם יאָר 1883, אין קראָקע. אַן אָפּשטאַמיקע פֿון בעלזער חסידים, האָט זי געאַרבעט ווי אַ שנײַדערקע. וווינענדיק בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה אין ווין, האָט זי זיך גוט באַקענט מיט דער נעאָ־אָרטאָדאָקסישער שיטה פֿון הרבֿ שמשון־רפֿאל הירש און האָט דורכגעטראָטן אַן אייגענעם דרך, אַ קאָמבינאַציע פֿון וועלטלעכער בילדונג און פֿרומקייט מיט אַ היימישן מיזרח־אייראָפּעיִשן טעם.

אינעם „בית־יעקבֿ זשורנאַל”, אַ ספּעציעלע ליטעראַרישע אויסגאַבע פֿון דער שול־נעץ, האָט מען כּסדר געדרוקט לידער און דערציילונגען פֿון די תּלמידות אויף ייִדיש, ווי אויך פֿון באַקאַנטע ייִדישע שרײַבער און פּאָעטן. די גרינדערין פֿון דער שול־סיסטעם איז אַליין געווען אַ באַגאַבטע שרײַבערין און דראַמאַטורגין. צווישן אירע טעאַטער־פּיעסעס זענען באַזונדערס באַקאַנט „חנה און אירע זיבן זין‟ און „דער כּוח פֿון הייליקן שבת‟.

שׂרה שנירער איז ניפֿטר געוואָרן אין 1935. זינט דעמאָלט זענען אין דער וועלט פֿאָרגעקומען אַ ריי שטורמישע געשעענישן, טראַגישע און גורלדיקע. צום באַדויערן, זענען הײַנט־צו־טאָג כּמעט נישט געבליבן קיין ייִדיש־רעדנדיקע „בית־יעקבֿ‟־שולן. די הײַנטיקע ענגליש־רעדנדיקע סיסטעם איז געוואָרן מער אָפּגעשלאָסן פֿון דער וועלט. די העכערע אוניווערסיטעט־בילדונג שטיצט מען מער נישט, און אַנשטאָט דער סאָציאַלער אינטערגראַציע אינעם לאַנד דערקלערט מען דעם „ישיבֿישן‟ שטייגער לעבן ווי אַ טעאָרעטישן אידעאַל: דער מאַן זאָל לערנען אין אַ כּולל און זײַן פֿרוי זאָל אַרבעטן ווי אַ לערערין אין איר קהילה. עס קלינגט שיין, אָבער אַחוץ אַ קליינער צאָל יחידים קאָן דאָך אַ גאַנצע ייִדישע קהילה נישט באַשטיין פֿון לערער און ישיבֿה־תּלמידים.

פֿון דעסט וועגן, נוצן אויס די סאַטמאַרער, באָבאָווער און אַנדערע חסידישע גרופּעס אַ סך עלעמענטן פֿון שנירערס פֿאַרמלחמהדיקער סיסטעם ווי אַ מוסטער, בכּיוון צי נישט וויסנדיק, און בײַ זיי רעדן די תּלמידות יאָ אויף ייִדיש. אין פֿאַרשיידענע חסידישע מיידל־ספּעקטאַקלען, אוידיאָ־מאַטעריאַלן און ביכער, געשאַפֿן דורך יונגע פֿרומע אַקטריסעס און מחברטעס אויף ייִדיש, שפּירט זיך נאָך אַלץ דער גײַסט פֿונעם אַמאָליקן פּוילישן „בית־יעקבֿ‟.