פֿאַר וואָס פֿאַרגעדענקט „ייִדישפּיל‟ די 6 מיליאָן אויף העברעיִש?

Why is Yiddishpiel Memorializing the 6 Million in Hebrew?


פֿון יהודית ווײַנער־האַריס

Published June 04, 2019.

פֿרילינג אין ישׂראל לעבט מען איבער די ייִדישע געשיכטע: עס הייבט זיך אָן מיט פּסח און ענדיקט זיך מיט שבֿועות, און אין מיטן האָבן מיר יום־השואה, יום־הזכּרון, יום־העצמאות און ל”ג בעומר.

וואָס שייך יום־השואה, איז די סאַמע רירנדיקסטע פּראָגראַם אין ירושלים, לויט מײַן מיינונג, נישט די אָפֿיציעלע צערעמאָניע אין יד־ושם און נישט דער „טקס‟ אין כּנסת, נאָר די ייִדיש־שפּראַכיקע פּראָגראַם דורכגעפֿירט דורך „ייִדישפּיל‟ אינעם פּרעכטיקן ירושלים־טעאַטער. די דראַמאַטישע צערעמאָניע הייבט זיך אָן ווען אַלע שטעלן זיך אויף און האַלטן צוויי מינוט פֿון שטילשווײַגן בעת עס קלינגט אַ סירענע איבערן גאַנצן לאַנד. דאַן פֿירט מען דורך אַ פּראָגראַם מיט נאַראַציע און געזאַנג, כּמעט אין גאַנצן אויף ייִדיש, וועגן אַ געוויסער טעמע וואָס האָט צו טאָן מיטן חורבן. בײַם סוף שטייט מען ווידער אויף און מע זינגט „התּקווה‟..

די סיבה פֿאַר וואָס ס׳איז אַזוי רירנדיק איז ווײַל ס׳איז אַ גוט צונויפֿגעשטעלטע פּראָגראַם פֿון נאַראַציע און געזאַנג, און ווײַל ס׳איז אויף ייִדיש. יעדעס יאָר פֿאַרזאַמלען זיך דאָרט ייִדיש־רעדערס און ליבהאָבער פֿון ייִדיש, לעבן־געבליבענע און אויך די קרובֿים פֿון לעבן־געבליבענע, און אַלערליי מענטשן וואָס ווילן אָפּמערקן דעם אָנדענק פֿון די זעקס מיליאָן קדושים אין זייער אייגן לשון. מער פֿון אַלץ איז עס ממש די איינציקע געלעגנהייט זיך צו באַטייליקן אין אַ כּמעט אָפֿיציעלער יום־השואה־פּראָגראַם דורכגעפֿירט אויף ייִדיש.

די פּראָגראַם איז אויך מערקווירדיק נישט נאָר ווײַל ס׳איז פֿרײַ פֿון אָפּצאָל און אָפֿן פֿאַר אַלעמען, נאָר ווײַל אַפֿילו מענטשן וואָס פֿאַרשטייען נישט קיין ייִדיש קענען זיך באַטייליקן, אַ דאַנק די העברעיִשע איבערקעפּלעך.

די הײַיאָריקע צערעמאָניע איז אָבער געווען אַ ביטערע אַנטוישונג. צום ערשטן מאָל בין איך אַרויס פֿון זאַל מיט טרוקענע אויגן און אַנדערע האָבן מיר געזאָגט דאָס זעלבע. די סיבה איז געווען קלאָר: ס’רובֿ פֿון דער נאַראַציע אין דער יום־השואה־פּראָגראַם איז געווען בלויז אויף העברעיִש, צונויפֿגעפֿלאָכט מיט ייִדיש געזאַנג, כאָטש אין אַלע מעלדונגען וועגן דער פּראָגראַם איז געשטאַנען אַז עס וועט זײַן אויף ייִדיש. ערשט נאָך דער פּראָגראַם האָב איך זיך דערמאָנט אַז מע האָט פֿאַראַיאָרן געטאָן דאָס זעלבע אָבער דעמאָלט האָט זיך מיר געדאַכט אַז דאָס איז געווען אַן איינמאָליקע געשעעניש. ווײַזט זיך אויס, אַז איך האָב געהאַט אַ טעות.

„ייִדישפּיל‟ איז דער איינציקער ייִדישער טעאַטער אין ישׂראל. ער איז געגרינדעט געוואָרן אין יאָר 1987, צענדליקער יאָרן נאָך דעם ווי די רעגירונג האָט געאַסרט די פּובליקאַציע פֿון ייִדישע צײַטשריפֿטן און דאָס אויפֿפֿירן פּיעסעס און ספּעקטאַקלען אויף ייִדיש. לויט דער וועבזײַט פֿון „ייִדישפּיל‟, האָט דער טעאַטער געדאַרפֿט דינען ווי „אַ נױטװענדיקער מיטל אָפּצוראַטעווען דעם פֿאַרלוירענעם כּבֿוד פֿון דער ייִדישער שפּראַך און פֿון איר קולטור, און מיט דעם אומצוקערן די שפּראַך און קולטור צום לעבן‟.

די טרופּע גאַסטראָלירט אין פֿאַרשידענע שטעט איבער ישׂראל און פֿירט אויף מוזיקאַלישע פּיעסעס אויף ייִדיש, מיט העברעיִשע איבערקעפּלעך. זיי טרעטן אויף פֿאַר יונג און אַלט אין טעאַטער־זאַלן, מושבֿ־זקנימס און שולן.

אויב אַזוי, פֿאַר וואָס זײַנען זיי אַריבער אויף אַ פּראָגראַם וווּ די נאַראַציע איז אין גאַנצן אויף העברעיִש, ווען עס זענען שוין דאָ גענוג אַנדערע צערעמאָניעס אַזעלכע אויף יום־השואה?

הײַנטיקע צײַטן זעט מען דווקא אַ נײַעם אינטערעס צו ייִדיש — סײַ פֿון די וואָס פֿלעגן יונגערהייט זיך שעמען ווען טאַטע־מאַמע אָדער באָבע־זיידע האָבן גערעדט אויף ייִדיש, סײַ פֿון די וואָס האָבן נישט געהערט קיין ייִדיש אין דער היים אָבער ווילן זיך פֿאַרבינדן מיט אַ וויכטיקן טייל פֿון דער ייִדישער קולטור וואָס איז כּמעט נעלם געוואָרן.

אַנשטאָט צו באַלעבן די ייִדישע שפּראַך, דאָס לשון פֿון די קדושים, העלפֿט ייִדישפּיל ממש צו באַגראָבן זי.