ערד־ציטערניש און מוח־ציטערניש

Earthquake and Mindquake

די חבֿרים מאַכן אַ פּיקניק אינעם „יערבאַ בוענאַ פּאַרק” אין סאַן־פֿראַנציסקאָ
Rachel Biale
די חבֿרים מאַכן אַ פּיקניק אינעם „יערבאַ בוענאַ פּאַרק” אין סאַן־פֿראַנציסקאָ

פֿון לייזער בורקאָ

Published August 31, 2014, issue of September 26, 2014.

יענע וואָך האָב איך געהאַט דעם זעלטענעם זכות בײַצוּזײַן בײַם ערד־ציטערניש לעבן סאַן־פֿראַנציסקאָ — דאָס גרעסטע ערד־ציטערניש אין קאַליפֿאָרניע זינט 25 יאָר. ס׳האָט דערגרייכט 6 אויף דער „ריכטער־סקאַלע‟ און האָט, צווישן אַנדערע שאָדנס, צעשטערט דעם חב״ד־צענטער פֿון נאַפּאַ־וואַלי.

איך קען ניט דערציילן וועגן מײַן פּערזענלעכן שרעק אָדער איבערלעבונגען בעתן ערד־ציטערניש, ווײַל איך בין דעמאָלט געשלאָפֿן ווי אַ טויטער און האָב גאָרניט באַמערקט. אין חלום האָב איך מסתּמא געטראַכט וועגן אַנדערע זאַכן, דער עיקר — וועגן דעם „פּאָזען־סעמינאַר‟ אין בערקלי (לעבן סאַן־פֿראַנציסקאָ), וווּ איך האָב פֿאַרבראַכט די פֿריִערדיקע וואָך.

די „פּאָזען־פֿונדאַציע‟, געשאַפֿן פֿונעם מיליאָנער פֿעליקס פּאָזען אין 2004 מיטן ציל צו שטיצן די וועלטלעכע ייִדישע קולטור, האָט אין 2013 אָרגאַניזירט דעם ערשטן סעמינאַר אַזאַ פֿאַר די „חבֿרים‟ פֿון דער פֿונדאַציע, ד״ה פֿאַר די פֿאָרשער און שרײַבער, וואָס באַקומען פֿון איר אַ סטיפּענדיע. צופֿעליק האָב איך זיך באַגעגנט מיט פֿעליקס פּאָזען אין 2009, ווען מיר זײַנען ביידע געקומען אויפֿן „וועלטקאָנגרעס פֿאַר ייִדישע שטודיעס‟ אין ירושלים. בײַ אַ פּאַנעל־דיסקוסיע וועגן דער ייִדישער דעמאָגראַפֿיע בין איך געזעסן אין עולם לעבן אַן עלטערן ייִד, וואָס איז געגאַנגען מיט אַ שטעקן. ווען איך וואָלט דעמאָלט געוווּסט, אַז דאָס איז פֿעליקס פּאָזען, וואָלט איך בײַ אים געבעטן אַ פּאָר מיליאָן דאָלאַר פֿאַר דער ייִדיש־פֿאָרשונג — כאָטש איך האָב זיך איצט דערוווּסט, אַז פּאָזען איז אַ יעקע, אַ געבוירענער אין דײַטשלאַנד. נאָר צום באַדויערן האָב איך פֿאַרפֿעלט די געלעגנהייט און ער איז צוריקגעפֿאָרן קיין ענגלאַנד, וווּ ער וווינט אין אַ גרויס מיטל־עלטעריש הויז.

בסך־הכּל זײַנען הײַיאָר געקומען אויפֿן סעמינאַר 18 חבֿרים, ס׳רובֿ דאָקטאָראַנטן אויפֿן געביט פֿון ייִדישע שטודיעס, אָבער אויך 4 פּראָזע־שרײַבער און פּאָעטן, וואָס האָבן געהאָלפֿן אַ ביסל אויפֿצולעבן די שמועסן. די חבֿרים זײַנען געקומען פֿון אומעטום: 7 פֿון ישׂראל, אַנדערע פֿון דײַטשלאַנד, פּוילן, שוועדן, רוסלאַנד, אַפֿילו פֿון קאָלומביע. אַלע רעפֿעראַטן זײַנען געווען אויף ענגליש, אָבער צווישן זיך, אומפֿאָרמעל, האָט מען אָפֿט גערעדט העברעיִש. צום גליק, זײַנען אויך געקומען עטלעכע ייִדישיסטן — עופֿר דינעס, ווויטעק טוואָרעק און סאָני יודקאָף — האָב איך אויך געהאַט מיט וועמען צו רעדן, און ניט געדאַרפֿט בלויז שאָקלען מיטן קאָפּ און מאַכן מיט די הענט אויף עבֿרית.

ס׳איז צו פֿיל אַרומצורעדן אַלע דיסערטאַציעס און ראָמאַנען, וואָס די חבֿרים האַלטן אין שרײַבן, וועל איך זיי רעזומירן בקיצור, אַז אַלע זײַנען קלוג און געלערנט און ברענגען וויכטיקע חידושים פֿאַר דער וויסנשאַפֿט. (אַ דאַנק אײַך, פֿרײַנד פּאָזען!) הײַיאָר איז געווען אַ גרויסער אינטערעס אין די מאַראָקאַנער ייִדן — גאַנצע דרײַ דיסערטאַציעס — אָבער אויך אין די מער געוויינטלעכע טעמעס, ווי חסידות, דער חורבן, ציוניזם וכדומה. די פּראָפֿעסאָרן דוד מײַערס און נעמי זײַדמאַן (די טאָכטער פֿונעם באַקאַנטן פּוילישן אַגודה־פּאָליטיקער הלל זײַדמאַן) האָבן אָנגעפֿירט מיט די דיסקוסיעס און געפֿרעגט די האַרבסטע קשיות.