איין ספֿרדישע שפּראַך צי גאַנצע דרײַ?

One or Three Sephardic Languages?

מאָלי פֿיצמאָריס, אַ סטודענטקע פֿון פּראָפֿ׳ דעווין נער, וועלכער שטייט הינטער איר, טרעט אויף מיט אַ חודש צוריק בעת דער לאַדינאָ־אונטערנעמונגען אין סיאַטל.
Meryl Schenker
מאָלי פֿיצמאָריס, אַ סטודענטקע פֿון פּראָפֿ׳ דעווין נער, וועלכער שטייט הינטער איר, טרעט אויף מיט אַ חודש צוריק בעת דער לאַדינאָ־אונטערנעמונגען אין סיאַטל.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 29, 2015, issue of February 23, 2015.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

לאַדינאָ האָט זיך אָנגעהויבן פֿאַרוואַנדלען אין אַ ריי אייגנאַרטיקע ייִדישע דיאַלעקטן נאָכן גירוש־ספֿרד. ווען די ייִדן זענען פֿאַרטריבן געוואָרן פֿון שפּאַניע, אינעם יאָר 1492, האָבן זיי אָפּגעהיט דעם אַלטן קאַסטיליאַנער שפּאַניש און אַנטוויקלט עס ווײַטער, אָפּגעריסן פֿון דער נישט־ייִדישער שפּראַך פֿון זייערע געוועזענע שכנים. מיט הונדערטער יאָר פֿריִער, איז אָבער די היימישע ליטעראַרישע שפּראַך פֿון אַזעלכע געבילדעטע שפּאַנישע ייִדן, ווי דער רמב״ם און רבי יהודה הלוי, איז געווען דווקא אַראַביש. די ייִדיש־אַראַבישע דיאַלעקטן פֿון צפֿון־אַפֿריקע איז אַ גרויסער אוראַלטער אוצר, אין וועלכן די ספֿרדישע וואָרלצען האָבן זיך צונויפֿגעפֿלאָכטן מיט די טראַדיציעס פֿון די אָרטיקע 2000־יאָריקע ייִדישע קהילות.

די דערמאָנטע ווערטער פֿונעם מונקאַטשער רבין אין זײַן ספֿר „שער ישׂשכר‟ אילוסטרירן אַן אַנדער וויכטיקן מאָמענט, וועלכער האָט אַרויסגערופֿן אַ מחלוקת מיט אַ יאָר צוריק, בעת דער ערשטער יערלעכער לאַדינאָ־אונטערנעמונג אין סיאַטל. אַ סך לאַדינאָ־רעדער רופֿן זייער מאַמע־לשון דזשודעזמאָ אָדער דזשודיִאָ, „די שפּראַך פֿון ייִדן‟, בעצם אַן עקוויוואַלענט פֿונעם וואָרט „ייִדיש‟. פֿאַר אַ טייל אַנדערע איז עס „ספּאַניאָליט‟, אַ היימישער וואַריאַנט פֿון שפּאַניש. „לאַדינאָ‟ האָט היסטאָריש געמיינט די היסטאָרישע בוך־פֿאָרעם פֿון דער שפּראַך, ענלעך צום ייִדישן באַגריף „עבֿרי־טײַטש‟. דערפֿאַר קלינגט דער דאָזיקער נאָמען פֿאַר אַ סך נאַטירלעכע רעדער אַלטמאָדיש.

ספֿרדים אין אַשקלון פּראַווען „מימונאַ‟
Wiki Commons
ספֿרדים אין אַשקלון פּראַווען „מימונאַ‟

הלוואַי זאָל די סיאַטלער איניציאַטיוו געלינגען און זיך פֿאַרוואַנדלען אין אַ מאַסן־באַוועגונג צווישן די טערקישע און גריכישע ייִדן. וואָס טוט מען אָבער מיט אַנדערע צוויי ספֿרדישע לשונות, האַקעטיִאַ און דער מאַראָקאַנער ייִדיש־אַראַביש? נער האָט איבערגעגעבן, אַז זײַן אונטערנעמונג איז געווען געווידמעט בלויז דער „סטאַנדאַרטער‟ שפּראַך פֿון גריכישע און טערקישע ייִדן. דער אָרגאַניזאַטאָר פֿון דער אונטערנעמונג האָט באַטאָנט, אַז עס וואָלט געווען כּדאַי צו נעמען האַקעטיִאַ אין באַטראַכט און שאַפֿן אַ באַזונדערע באַוועגונג פֿאַר ייִדיש־אַראַביש.

עס וויל זיך האָפֿן, אַז די צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרדים וועלן טאַקע אָנהייבן אַן אייגענע שפּראַך־באַוועגונג. מע קאָן זאָגן, אַז אַ פּאַסיקער טראַדיציאָנעלער „אינטערנאַציאָנאַלער טאָג‟ איז שוין פֿאַראַן — דער טאָג גלײַך נאָך פּסח, ווען די מאַראָקאַנער ייִדן אַרום דער וועלט פּראַווען „מימונאַ‟.