דענמאַרק און דער חורבן אין אייראָפּע

Denmark and the slow destruction of Europe

דער געוועזענער דענישער פּרעמיער־מיניסטער לאַרס לאָקע ראַזמוסן לייגט אויף בלומען פֿאָרנט פֿונעם „קרוטאָנדע‟ קולטור־צענטער אין קאָפּענהאַגען, דענמאַרק, דעם 15טן פֿעברואַר
Getty Images
דער געוועזענער דענישער פּרעמיער־מיניסטער לאַרס לאָקע ראַזמוסן לייגט אויף בלומען פֿאָרנט פֿונעם „קרוטאָנדע‟ קולטור־צענטער אין קאָפּענהאַגען, דענמאַרק, דעם 15טן פֿעברואַר

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published February 22, 2015, issue of March 20, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

הייב איך נישט אָן צו וויסן וואָס איז בילכער, אַן אייגן לאַנד, וווּ איך האָב געוווינט צען יאָר צײַט און אַדורכגעלעבט די יום־כּיפּור מלחמה, און געהאַט דערבײַ דעם אייגענעם געדאַנק: מיר זײַנען אײַנגעפֿונדעוועט אין אונדזער הייליק לאַנד, אַרומגערינגלט פֿון זלידנע וועלף און אונדזער לעבן איז אין געפֿאַר.

איך האָב אויך געטראַכט פֿון מײַנע צוויי זין און זייער טאַטן, וואָס איז ניצול געוואָרן פֿון אוישוויץ, וווּ ער האָט אָנגעוווירן טאַטע־מאַמע און דרײַ שוועסטער, און איין קליין ברודערל.

מײַן מענדל איז דעמאָלט געווען אַ פֿערצן־יעריק בחורל, ווען מ’האָט אין 1944 אויסגעליידיקט די ייִדישע שטעט און שטעטלעך פֿון די קאַרפּאַטן. פֿאַר אים איז די דרויסנדיקע וועלט געווען לגמרי פֿרעמד, און דאָ שטייט ער פֿאַר מענגעלעס סעלעקציע „רעכטס‟, „לינקס‟, און הייבט נישט אָן צו וויסן, אַז ער געפֿינט זיך אויף פּוילישער ערד, אין אָשוויענטשים, און דער חבֿרה־מאַן לעבן אים גיט אים אַ שטורך:

„קוק! זע! ווי דער רויך שפּאַרט פֿון די קוימענס, און קוק זיך גוט אײַן אינעם רויך, דער רויך טראָגט אַוועק דאָס געביין פֿון דײַן טאַטן און מאַמען, דײַנע שוועסטער און ברודער…‟

פֿאַוואָס דערמאָן איך עס? נישט געקוקט אויף דעם, האָט מען זיך באַזעצט אין דער ייִדישער מדינה, וווּ עס האָט געלויערט אויף אונדז ווידעראַמאָל דער אומקום, און ווען מיר האָבן דערשפּירט, אַז ס’טויג נישט, נישט נאָר ווײַל נישט אַלע ייִדן האָבן איין שׂכל, און אַיעדער ייִד האָט זיך זײַן שולחן־ערוך, אָבער יעדער פֿון זיי טראָגט זיך אַרום מיט דער זעלבער מחשבֿה — מ’איז אין סכּנה.

און איצט קום איך צו דער באַלאַגערונג פֿון גאַנץ אייראָפּע פֿון עשׂוס אור־אור־אור… אייניקלעך, ווי זאָגט מען: „עשׂו און יעקבֿ קענען זיך קיין מאָל נישט אויסגלײַכן, און דערצו דינט עשׂו דעם „קאָראַן‟, וואָס שפּײַט מיט רויך און זידט מיט בלוט־פֿאַרגיסונג, וווּ אַ מענטשלעך לעבן איז נישט ווערט קיין „פּיאַטאָק‟, קיין פֿינפֿערל.

נישט גענוג וואָס מיר האָבן זיך אָנגעליטן צוויי טויזנט יאָר פֿון די אייראָפּעיִשן אַכזריות, און צו להכעיס זיי האָבן מיר געלעבט, געשאַפֿן, געליטן, געגאַנגען אויף קידוש־השם און ווײַטער געשאַפֿן, און געבליבן אַן עם־הספֿר גענויגט צו יושר און מענטשלעכקייט.