אַ שפּאַציר אױפֿן „גלגל החוזר‟

A Walk on the Wheel of Fortune

Yehuda Blum

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published August 14, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

פֿרעגט זיך װידער אַ מאָל אַ קשיא: װי אַזױ שטעלט מען צונױף צװײ װענט? װי אַזױ קענען רעכט װערן די־אָ צװײ פּסקים? אײנע פֿון צװײ — אָדער יאָ ענטפֿערן, אָדער ניט ענטפֿערן?

און דער תּירוץ דערױף איז: דאָס ערשטע מאָל „כּסיל‟, אַ נאַר, שטײט מיט אַ דגש, מיט אַ פּינטעלע אין „כּ‟, און דאָס צװײטע מאָל קומט דאָס װאָרט „כסיל‟ אָן אַ פּינטעלע. און אָט דאָס טאַקע איז דער מײן, — אױב דער נאַר איז מיט אַ פּינטעלע, אַפֿילו פּרוּװ ניט אים צו ענטפֿערן, װעט דיר קײן זאַך ניט העלפֿן, קענסט טענהן צו אים פֿון הײַנט ביז מאָרגן, ער װעט בלײַבן בײַ זײַנס. אָבער, אַז ס’רעדט זיך װעגן סתּם אַ נאַר, אַ פּשוטער, נאַר אָן אַ פּינטעלע — מעגסטו אים יאָ ענטפֿערן, עס קען זײַן, אַז די װערטער דײַנע װעלן ניט זײַן אומזיסט.

די־אָ טעמע פֿון צוזאַמענװױנען מיט כּלערלײ קינסטלערישע און קינסטלעכע „נאַראָנים‟ יאָגט מיך נאָך זינט יענער רגע, װען חײם בײדער, אונדז צו לאַנגע יאָרן, האָט מיר מיט דרײַסיק יאָר צוריק געשאָנקען אַ ביכל, „כעלעמער חכמים‟, צונױפֿגעשטעלט און באַאַרבעט פֿון פֿ. פֿריד (ייִדיש בוך, װאַרשע, 1966). עס איז אַװעק אַ שאָק מיט יאָרן, איך לױף אַװעק פֿון די „כעלעמער טרױמער‟ און זײ לאָזן מיך ניט צו רו, און איך הײב אָן צו פֿאַרשטײן, אַז זײ, די „כעלעמער‟, זײ זײַנען אַן עדה טרױמער, װעלכע װילן ניט און קענען ניט לעבן לױט די „נאַרישע‟ געזעצן פֿון דער אַרומיקער „ניט־כעלעמער‟ װעלט.

…הײסן האָט ער געהײסן לעאָניד גאָראָװעץ (1950‒2013), און ער האָט געהאַט אַ טרױם: צו מאַכן אַ פֿילם לױט די פֿאָלקס־מעשׂהלעך װעגן הערשעלע אָסטראָפּאָליער אָדער װעגן די כעלעמער חכמים. מיט דעם־אָ טרױם זײַנעם איז ער צו מיר געקומען מיט היפּשע צװאַנציק יאָר צוריק. קײן פֿעסטן פּלאַן פֿון אַ סוזשעט האָט ער ניט געהאַט, נאָר אײן ביטע האָט ער טאַקע יאָ געהאַט — די לעצטע סצענע פֿונעם פֿילם דאַרף זײַן אַ מין סצענישע אינטערפּרעטאַציע פֿון מאַרק שאַגאַלס בילד, „אַ שפּאַציר‟.

עס איז איבעריק צו זאָגן, אַז אין יענע צײַטן איז גאָראָװעצס נאָמען געװען גוט באַקאַנט אין ישׂראל צװישן די געװעזענע סאָװעטישע בירגער — ערשטס, אַ דאַנק זײַן פֿילם „דער דאַמסקער שנײַדער‟ (1990, סצעראַריסט — אַלעקסנדער באָרשטשאַגאָװסקי, קאָמפּאָזיטאָר — סערגײ (ישׂראל) בערינסקי, 1946‒1998), און צװײטנס — לעאָניד גאָראָװעץ איז געװאָרן אַ מין מוסטער פֿון דער מזלדיקער אַבסאָרבציע אין דער מערבֿדיקער געזעלשאַפֿט: געאַרבעט אױף דער טעלעװיזיע, געהאַלטן לעקציעס אין אוניװערסיטעט און דער עיקר — געשטעלט אַ נײַעם רוסיש־ישׂראלדיקן פֿילם „קאַװע מיט אַ לימענע‟. אױב מע רעדט שױן װעגן די קינסטלערישע װערטן, טאָ אַחוץ די נײַע רעפּאַטריאַנטן, ניט די קאַװע און ניט די לימענע האָט קײנער (ניט דער פּובליקום און ניט קריטיק) ניט דערשמעקט. אָבער „דער דאַמסקער שנײַדער‟ האָט יאָ באַקומען אַ פּאָר קינאָ־פּרײַזן אין אײראָפּע און, אָן אַ ספֿק, דער פֿילם װעט בלײַבן אין דער געשיכטע פֿון קינאָ, איבער הױפּט אַ דאַנק דעם געניעלן שפּילן פֿונעם אַקטיאָר אינאָקענטי סמאָקטונאָװסקי (שירה גאָרשמאַנס אײדעם) און דער מוזיק פֿון סערגײ בערינסקי.