דער נסתּר װי אַן עטנאָגראַף פֿונעם סאָװעטישן שטעטל

Der Nister As Ethnographer of the Soviet Shtetl

Courtesy: jewua.org/dunayevtsy/

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published September 04, 2016, issue of September 30, 2016.

דער נסתּר (פּנחס כּהנאָװיטש, 1884-1950) איז באַקאַנט, קודם–כּל, צוליב זײַנע סימבאָליסטישע מעשׂיות און דעם גרויסן היסטאָרישן ראָמאַן „די משפּחה משבר‟.

ס׳איז אָבער געװען אַ קורצער פּעריאָד אין זײַן ליטעראַרישער קאַריערע װען ער האָט רעאַליסטיש געשילדערט די ענדערונגען אינעם לעבן פֿון סאָװעטישע ייִדן בעת דער סטאַלינישער קאָלעקטיװיזאַציע אין 1931־1932. דאָס איז געװען גלײַך נאָך דעם, װי די סאָװעטישע פּראָלעטאַרישע קריטיקער האָבן געמאַכט אַ תּל פֿון זײַנע סימבאָליססטישע כּתבֿים. אױף אַ װײַלע האָט מען אים ניט דערלאָזט דרוקן זײַנע בעלעטריסטישע װערק אין דער סאָװעטישער פּרעסע.

דעמאָלט האָט דער נסתּר אויסגעפּרוּווט אַנדערע זשאַנערס, װאָס זײַנען געװען כּשר אין די אױגן פֿון די סאָװעטישע אידעאָלאָגישע משגיחים. מיט אַ גרופּע זשורנאַליסטן פֿון דער כאַרקעװער צײַטונג „שטערן‟ האָט ער זיך געלאָזט אַרומפֿאָרן איבער ייִדישע ייִשובֿים פֿון אוקראַיִנע און קרים כּדי, אָנצושרײַבן באַריכטן װעגן די דערפֿאָלגן פֿון דער סאָװעטישער מאַכט. די דאָזיקע „פֿאַרצײכענונגען‟ זײַנען אַרײַן אינעם זאַמלבוך „הױפּטשטעט‟, װאָס איז אַרױס אין כאַרקעװ אין 1934.

די דרײַ ערשטע קאַפּיטלען פֿונעם בוך דערצײלן טאַקע װעגן די סאָװעטישע „הױפּטשטעט‟: כאַרקעװ, די דעמלטיקע הױפּטשטאָט פֿון אוקראַיִנע; לענינגראַד (פּעטערבורג), די אַמאָליקע הױפּטשטאָט פֿון דער רוסישער אימפּעריע, און מאָסקװע — די נײַע סאָװעטישע הױפּטשטאָט. װי אַ צוגאָב האָט דער נסתּר אַרײַנגעשלאָסן דרײַ מערקװירדיקע שילדערונגען פֿונעם ייִדישן לעבן אין די לאַנדװירטשאַפֿטלעכע קאָלאָניעס אין קרים און אינעם שטעטל דונעװעץ (דונאַיעװצי) אין פּאָדאָליע. ספּעציעל אָט דער לעצטער טעקסט שאַפֿט אַ זעלטן רעאַליסטיש בילד פֿונעם סאָװעטישן ייִדישן שטעטל אױפֿן שװעל פֿון די 1930ער יאָרן. דעם מחברס סיטואַציע דערמאָנט אָן י. ל. פּרצעס רײַזע איבער די פּױלישע שטעטלעך אין 1890, װאָס איז פֿאַראײביקט געװאָרן אין זײַנע קלאַסישע „בילדער פֿון דער פּראָװינץ־רײַזע‟. די פּאַראַלעלן צװישן די בײדע װערק זײַנען גאַנץ בולטע. אַזױ װי פּרץ, איז דער נסתּר געפֿאָרן צו זאַמלען סטאַטיסטיק. דער ציל פֿון זײַן גרופּע זשורנאַליסטן איז געװען צו מאַכן אַן אַרומנעמיקן איבערזיכט פֿון די ענדערונגען, װאָס די סאָװעטישע מאַכט האָט גורם געװען אינעם ייִדישן שטײגער.