דאָס וויגליד ווי אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דער מאַמעס נשמה

The Yiddish Lullaby As Mirror of a Mother's Inner Life

Yehuda Blum

פֿון מיכאל לײַנוואַנד

Published September 01, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 8 טע זײַט פֿון 9)

אין דעם וויגליד „ניט קיין ראָזשינקעס און ניט קיין מאַנדלען”, וואָס דער דיכטער ישעיהו שפּיגעל און דער קאָמפּאָזיטאָר דוד בייגעלמאַן האָבן געשאַפֿן אין לאָדזשער געטאָ נאָכן טויט פֿון דעם דיכטערס טאָכטער, טרעפֿן מיר זיך ווידער מיטן באַליבטן מאָטיוו פֿון ראָזשינקעס מיט מאַנדלען, נאָר דאָס מאָל שוין מיט אַ פֿאַרניינונגס־צייכן. דער טאַטע איז שוין ניט געפֿאָרן האַנדלען, ער איז אַוועק און פֿאַרפֿאַלן געוואָרן „וווּ די וועלט האָט נאָר אַן עק”. אָבער ערגעץ דאָרטן „שטייט ער און ער וואַכט, מאַנדלען, ראָזשינקעס אַ סך…”

און די מאַמע, ווי געוויינטלעך, פּרוּווט אײַנצורעדן איר עופֿעלע און אפֿשר ניט אזוי אים ווי זיך אַליין, אַז דער טאַטע וועט זיך זיכער אומקערן אַהיים צו זײַן קינד, כאָטש זי ווייסט גענוי, אַז דאָס וועט קיין מאָל ניט געשען.

קומען ר׳וועט אויף זיכער שוין,
זען דיך, קינד, מײַן אײנציק קרוין…

בעתן אָפּשפּיגלען די אומנאַטירלעכע אוממענטשלעכע סיטואַציע פֿאַרלירט דאָס וויגליד אַזאַ וויכטיקס פֿאַר אים (שוין אָפּגערעדט פֿונעם קינד) געשטאַלט, ווי דער פֿאָטער. נאָר דאָס איז נאָך ניט דער ברעג. דאָס ייִדישע וויגליד ווייסט פֿון עפּעס ערגערס — אַ וויגליד אָן אַ מאַמען.

אַזעלכע וויגלידער זײַנען אונדז באַוווּסט נאָך פֿון פֿאַר דער מלחמה. נאָר אין דעם פֿאַל („וויגנדיק אַ פֿרעמד קינד”) די מאַמע לעבט. זי איז נאָר געצוווּנגען איבערצולאָזן איר עופֿעלע אויף אַ פֿרעמד מיידל און „גיין אין גאַס פֿאַרדינען”. דאָס מיידל איז מקנא אַנדערע מיידלעך, וואָס טאַנצן און נאַשן צוקערקעלעך, און זי „מוז דאָס קינד וויגן און זינגען” און דערצו נאָך די ווינדעלעך וואַשן. און די ברכה, וואָס אַ וויגליד מוז אַנטהאַלטן, פֿאַרוואַנדלט זיך אין איר מויל אין אַ מין קללה.

זאָלסט אַזוי לעבן און זײַן געזונט,
ווי איך וועל דיר זיצן
און וויגן דאָס קינד.

זאָלסט אַזוי לעבן,
ס’ליגט מיר דרינען;
דײַן מאַמעשי איז געגאַנגען
אין גאַס פֿאַרדינען.

אין לאה רודניצקיס „ס׳דרעמלען פֿייגל אויף די צווײַגן” איז די מאַמע צווישן לעבעדיקע נישטאָ. זי איז צוזאַמען מיטן טאַטן אומגעבראַכט געוואָרן אין אַ קאַצעט. אַ פֿרעמדע וויגט דאָס קינד און זינגט פֿאַר אים אַ ליד וועגן זײַנע פֿאַרשניטענע עלטערן. פֿון אַלעס איז דאָס קינד באַרויבערט — פֿון עלטערן, פֿון קינדהייט און אפילו זײַן וויגעלע איז ניט מער ווי אַ לאַגער־נאַרע.

ס׳דרעמלען פֿײגל אויף די צווײַגן,
שלאָף, מײַן טײַער קינד,
בײַ דײַן וויגל אויף דײַן נאַרע
זיצט אַ פֿרעמדע און זינגט…

דאָס קינד איז מיט אַלע קינדער גלײַך געבראַכט געוואָרן אויף דער וועלט צו זײַן גליקלעך, נאָר ס׳איז אים געווען ניט באַשערט…

ס’איז דײַן וויגל וווּ געשטאַנען,
אויסגעפֿלאָכטן פֿון גליק,
און דײַן מאַמע און דײַן טאַטע
קומט שוין קיין מאָל נישט צוריק.