”נאָזהאָרן“ בײַם ”ניו־ייִדיש־רעפּ“

"Rhinocerous" at the New Yiddish Rep

Pedro Hernandez

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published September 17, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

בײַם סוף פֿון דער פּיעסע איז בערענדזשער (לוזער טווערסקי), אַ רעפּאָרטער אין דער אָרטיקער צײַטונג, דער איינציקער וואָס בלײַבט אַ מענטש. ניט געקוקט אויף דעם וואָס זײַנע קאָלעגן און חבֿרים האַלטן אים פֿאַר אַ שיכּורן חמור, איז דווקא ער דער איינציקער וואָס איז מצליח קעגנצושטעלן דעם נסיון און ניט צו פֿאַלן אַ קרבן פֿונעם אַזוי־גערופֿענעם ”נאָזהאָרניטיס“.

פֿון טווערסקיס אויסגעצייכנטן שפּילן, הייבט מען אָבער אָן צו פֿילן, אַז זײַן בערענדזשער איז ניט מסוגל צו בלײַבן אַ מענטש אַ דאַנק עפּעס אַ ספּעציעלן אינערלעכן כּוח, נאָר דווקא צוליב דעם וואָס ער האַלט אין איין וואַקלען זיך און קען קיינמאָל ניט באַשליסן וואָס ער וויל טאָן. אין די אויפֿגעשוידערטע אויגן פֿון טווערסקיס בערענדזשער זעט מען אין זײַן בולטסטן פֿאָרעם עזשען יאָנעסקוס קריטיק פֿון דער אייראָפּעיִשער ציוויליזאַציע. אַזוי ווי יאָנעסקו האָט אַליין געזען אין רומעניע און פֿראַנקרײַך, ווערן אַלע מינים מענטשן פֿון דער געזעלשאַפֿט פֿאַרפֿירט דורכן פֿאַשיזם און די מינדערהייט וואָס איז ניט אָנגעשטעקט געוואָרן מיט דער קרענק איז צוליב איר אייגענער אומבאַשלאָסנקייט הילפֿלאָז זיך אַנטקעגנצושטעלן.

Pedro Hernandez

ווען די פּיעסע ענדיקט זיך מיט בערענדזשערס באַרימטע אומבאַהאָלפֿענע געשרײען — ”איך וועל ניט קאַפּיטולירן!“ — בעת עס רינגלען זיך אַרום אים די נאָזהאָרנס וואָס זענען מיט עטלעכע חדשים צוריק געווען זײַנע חבֿרים און קאָלעגעס, זעט מען גלײַך, אַז ער וועט אין גיכן זיך יאָ אונטערגעבן.

כאָטש דער הויפּט־מעטאַפֿאָר פֿון דער פּיעסע איז אין 1959 געווען נאָוואַטאָריש, זעט עס הײַנט אויס אויסגעשפּילט. דער פֿאַרגלײַך פֿון אַ טאָטאַליטאַרער געזעלשאַפֿט צו אַן עפּעדעמיע וואָס פֿאַרוואַנדלט מענטשן אין חיות איז הײַנט אַזוי ברייט באַקאַנט, אַז ס׳איז געוואָרן אַן אייגענער זשאַנער פֿון דער פּאָפּולערער קולטור. דאָס זעט מען אין די לעצטע מאָמענטן פֿון דער איצטיקער פֿאָרשטעלונג ווען די נאָזהאָרנס וואָס רינגלען זיך אַרום בערענדזשער זעען אויס גאַנץ ענלעך צו די ”זאָמביס“, וואָס באַווײַזן זיך טאָג אײַן טאָג אויס אויף דער טעלעוויזיע.

ס׳איז קלאָר אַז דער ”ניו־ייִדיש־רעפּ“ האָט געוואָלט מיט דעם ווערק צוגעבן אַ פּירוש אויף די פֿאַשיסטישע טענדענצן פֿון דער טראָמפּ־אַדמיניסטראַציע און אויף דעם אָפּרוף פֿון דער צעשפּאָלטענער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט צו טראָמפּ בכלל. די דאָזיקע פּיעסע, מיט זײַנע שוואַך־אַנטוויקלטע פּערסאָנאַזשן, וואָס זענען ניט מער ווי סטערעאָטיפּן וואָס רעדן אין קלישעען, איז אָבער ניט בכּוח אונדז אויסצולערנען עפּעס וועגן דער הײַנטיקער אַמעריקע מיט אירע ”מימס“, ”פֿאַלשע נײַעס“ און כּסדרדיקע דערנידערונג פֿון די דעמאָקראַטישע נאָרמעס.