(די 2 טע זײַט פֿון 2)
דערווײַל האָט קיינער נישט פֿאַרענטפֿערט די קשיא, פֿאַרוואָס אין דער פֿאָרעם פֿון אַ שיך, און פּאַרסיאַק איז די ערשטע צו געבן אַ פּרוּוו צו פֿאַרשטיין ווי אַזוי אַזאַ טראַדיציע איז אויפֿגעקומען. די עלטסטע שטיינער שטאַמען פֿון די 1840ער יאָרן, און די לעצטע פֿון די 1980ער יאָרן, לייגט פֿאָר פּאַרסיאַק די השערה, אַז די דאָזיקע מצבֿות האָבן זיך אָנגעהויבן באַווײַזן נאָך 1840 ווײַל אין יענעם יאָר האָט געהערשט אַ משיחישע באַוועגונג, און די ראַיות זי ברענגט ווײַזן אָן אויפֿן סימבאָליזם פֿונעם שוך מיט דער גאולה און משיחס צײַטן. איך בין מסכּים מיט פּאַרסיאַק, אַז מסתּמא האָט די פֿאָרעם צו טאָן מיט דער גאולה און תּחית־המתים — כּמעט אַלע סימבאָלן פֿון טויט בײַ ייִדן האָבן אַ שײַכות מיט דעם, ווי מע לייענט אינעם אַלטן ספֿר „מעבֿר יבוק‟. אָבער אַ שאָד וואָס קיין מער דירעקטע, איבערצײַגעוודיקע ראַיה האָט זי נישט געפֿונען. פֿון דעסטוועגן איז דאָס אַ גאָר פֿאַרכאַפּנדיקער קאַפּיטל פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר.
אַז מאיר קירשענבלאַט, ע״ה, דער טאַטע פֿון דער פֿאָלקלאָריסטקע פּראָפֿ׳ ברײַנדל קירשענבלאַט־גימבלעט איז געווען אַן אוצר פֿון אינפֿאָרמאַציע פֿונעם אַמאָליקן לעבן־שטייגער אין שטעטל איז נישט קיין סוד. דאָס בוך They Called Me Mayer July, געשריבן פֿון טאַטן און טאָכטער, האָט סײַ וויזועל, סײַ דורך רעקאָרדירטע זכרונות, מיט זיך פֿאָרגעשטעלט אַן אויסגעצייכנטע עטנאָגראַפֿיע פֿונעם שטעטל.
אַ געבוירענער אין אַפּט, פּוילן, אין 1916, איז קירשענבלאַט אויפֿגעוואַקסן אין דער וועלט פֿון שוסטערס. זײַן טאַטע איז געווען אַ לעדער־סוחר, און מאיר געדענקט יעדן פּרט פֿון שוסטערײַ. אינעם עסיי „דער שטעטלדיקער שוך: ווי צו מאַכן אַ שוך‟ דערציילט מאיר אין דער ערשטער פּערזאָן וועגן די טיילן פֿון שוך, די מינים שוך, און דעם פּראָצעס פֿון מאַכן אַ שוך. נישט נאָר דערציילט ער, נאָר ער אילוסטריט זײַנע ווערטער אין זײַן פֿאָלקסקינסטלערישן סטיל. פֿאַר די יונגע לייענער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, וואָס פֿאַרשטייען נישט דעם חילוק צווישן אַ שוסטער און אַ קאַמאַשן־מאַכער, רעקאָמענדיר איך די אַרבעט ספּעציעל.
אין פּראָפֿעסאָר ראָבערט ראָטשטיינס אַנאַליז פֿון שוך־פֿאָלקלאָר אויף ייִדיש באַטראַכט ער ווערטלעך און לידער. ראָטשטיין, אַ סלאַוויסט, קען גוט די סלאַווישע שפּראַכן און קען דעריבער פֿאַרגלײַכן דעם ייִדישן פֿאָלקלאָר מיטן אוקראַיִנישן און פּוילישן אויף דער טעמע. צווישן די ווערטלעך, רעכנט ער אויס „זײַ מיר ניט קיין פֿעטער, און קויף מיר ניט קיין שיך‟ (דאָס הייסט, זײַ מיר נישט אַזוי פֿרײַנדלעך) און דער מער באַקאַנטער „קיינער ווייסט ניט, וועמען דער שוך קוועטשט, נאָר דער וואָס גייט אין אים‟. אַ כּלל, דער שוך און שוסטער זענען אַוודאי פֿאַרשפּרייטע מאָטיוון אינעם ייִדישן שפּראַך־פֿאָלקלאָר, אָבער מיר דאַכט, אַז דער שנײַדער פֿאַרנעמט אַ גרעסערע ראָלע אין אים.
כּדאַי צו דערמאָנען נאָך אַן עסיי וועגן פֿאָלקלאָר אינעם באַנד, אָבער נישט דווקא ייִדישן פֿאָלקלאָר. דער געדאַנק פֿונעם „וואַנדערנדיקן ייִד‟ האָבן די ייִדן איבערגענומען פֿון דער קריסטלעכער לעגענדע, אין וועלכער מע דערציילט וועגן דעם ייִד, אַ שוסטער, וואָס האָט נישט געלאָזט יעזוסן רוען אויפֿן וועג צו דער קרייציקונג, און איז דערפֿאַר פֿאַרשאָלטן געוואָרן צו אייביקער וואַנדערונג. שעלי צער־ציון באַטראַכט די פֿאַרשיידענע ייִדישע גילגולים פֿונעם „וואַנדערנדיקן ייִד‟.
„ייִדן און שיך‟ איז אַ ריזיקע טעמע, אָבער די רעדאַקטאָרשע עדנה נחשון האָט אויסגעקליבן אינטערעסאַנטע עסייען אַרײַנצונעמען אינעם באַנד.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.