דער „פֿאַל גרינינגער‟

The Grüninger Case

אַן עפּיזאָד פֿונעם פֿילם: פּאַול גרינינגער װי אַ יונגער-מאַן אין זײַן מונדיר.
SRF/Nikkol Rot
אַן עפּיזאָד פֿונעם פֿילם: פּאַול גרינינגער װי אַ יונגער-מאַן אין זײַן מונדיר.

פֿון שׂרה קיריטעסקו

Published March 23, 2014, issue of April 11, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

גרינינגער האָט טאָלערירט דאָס אומלעגאַלע אַריבערגײן איבער דער גרענעץ. די אַלע פּליטים, װאָס האָבן מצליח געװען זיך אַרײַנצוגנבֿענען אין זאַנקט גאַלן זענען אַרײַן אין אַ לאַגער, װאָס איז געװען אָרגאַניזירט און פֿינאַנצירט פֿון דער „ייִדישער פּליטים־הילף‟ (Israelitische Flüchtlingshilfe). דאָרטן האָט גרינינגער געהאָלפֿן די פּליטים און אָפֿט אָנגעוויזן פֿאַלשע דאַטעס אין זײערע פּאַפּירן, כּדי עס זאָל אױסזען װי זײ זײַנען אַרײַן פֿריִער ווי די נײַע װיזע־געזעצן זײַנען אָנגענומען געוואָרן; אָדער ער האָט זײ אינטערװיויִרט און באַשלאָסן, אַז מען טאָר זײ ניט צוריקשיקן צו די נאַציס. גרינינגערס מעשׂים זענען נאָר געװען מעגלעך, אַ דאַנק דעם סאָציאַליסטישן פּאָליטיקער װאַלענטין קעל (Valentin Keel) און דעם סעקרעטאַר סידני דרײפֿוס (Sidney Dreifuss) פֿון דער פּליטים־הילף.

ער האָט אױך געהאָלפֿן אַרײַנצוברענגען עטלעכע קרובֿים פֿון די אָרטיקע פּליטים דורך פֿאַלשע בריװ, מיט װעלכע ייִדן האָבן געקענט אַרײַנקומען אָן אַ װיזע, אַ טײל אַפֿילו פֿונעם קאָנצענטראַציע־לאַגער דאַכאַו. פֿון צײַט צו צײַט האָט ער אױך אָרגאַניזירט אַן אָרט אױף דער צווייטער זײַט פֿון דער גרענעץ, װוּ די פּליטים האָבן געקענט איבערלאָזן זײער געלט און טײַערע חפֿצים און שפּעטער האָט מען אַלץ אַריבערגעבראַכט פֿאַר זײ.

עס האָט ניט געדױערט צו לאַנג ביז די מלוכה האָט אַנטפּלעקט װאָס עס טוט זיך אין זאַנקט גאַלן, און שױן אין אַפּריל 1939 האָט מען גרינינגער אָפּגעזאָגט פֿון זײַן שטעלע. אין 1940 האָט מען אים פֿאַרמישפּט פֿאַר פֿעלשן דאָקומענטן. מע האָט אים ניט בלויז באַשולדיקט אין פֿאַלציפֿיצירן אימיגראַציע־דאָקומענטן, נאָר אױך אין באַרײַכערן זיך מיט שוחד־געלט פֿון די פּליטים, אין פֿירן ליבעס מיט די יונגע ייִדישע פֿרויען, און בכלל אין דעם זײַן אַ שלעכטער פּאָליציאַנט. דער סאָציאַל־דעמאָקראַטישער פּאָליטיקער קעל האָט אים ניט געשטיצט און האָט ניט מודה געװען אין זײַן אייגענער ראָלע. אױך סידני דרײפֿוס האָט אים ניט געשטיצט, און האָט אַפֿילו געהאָלפֿן דער פּאָליצײ צו זאַמלען באַװײַזן קעגן אים. נאָר די פּליטים האָבן גרינינגער געשטיצט, אױך נאָכן מישפּט. גרינינגערס טאָכטער, למשל, האָט געקענט געפֿינען אַ שטעלע נאָר אין אַ ייִדישן געשעפֿט. גרינינגער האָט מודה געװען אין העלפֿן די פּליטים, אָבער ער האָט כּסדר אַרויסגעהויבן, אַז ער האָט עס געטאָן צוליב מענטשלעכקײט און אַז ער האָט קײן מאָל ניט אױסגענוצט די פּליטים.

מע האָט גרינינגער אױסשפּיאָנירט נאָך ביז 1945 און געזאַמלט ראַיות, אַז ער איז אין דער אמתן אַ נאַצי, כאָטש בדיעבֿד לײגט זיך דאָס אין גאַנצן ניט אױפֿן שׂכל. ביז 1972, װען גרינינגער איז געשטאָרבן, האָט ער געאַרבעט אין פֿאַרשײדענע ערטער, אָבער ער איז געבליבן אַן אָרעמאַן ביזן טױט, װײַל ער האָט ניט געקראָגן קײן פּענסיע. קײנער האָט אים ניט געהאָלפֿן, אױך ניט די שווייצער־ייִדישע אָרגאַניזאַציעס, און מע האָט אים ניט רעהאַביליטירט, דאָס הײסט רעהאַביליטירט פּאָליטיש און פֿרײַגעזאָגט פֿונעם מישפּט, ביז 1995, כאָטש מע האָט עס געפּרוּװט טאָן פֿינף מאָל, צום ערשטן מאָל אין 1968. דער עיקר, מען האָט אָנגעהויבן באַטראַכטן זײַן פֿאַל פֿון אַ נײַעם קוקװינקל צוליב דעם בוך „דער פֿאַל גרינינגער‟, װאָס דער זשורנאַליסט שטעפֿאַן קעלער (Stefan Keller) האָט אָנגעשריבן אין 1993 אױפֿן סמך פֿון אַ גרױסער אױספֿאָרשונג. אין ישׂראל האָט מען פֿריִער פֿאַרשטאַנען װאָס גרינינגער האָט געטאָן פֿאַר די פּליטים, און „יד-ושם‟ האָט אים אַרײַנגענומען אין זײער רשימה פֿון חסדי־אומות־העולם אין 1971. סוף־כּל־סוף, האָט די שװײצער רעגירונג באַצאָלט מער װי אײן מיליאָן פֿראַנקען פֿאַרגיטיקונג פֿאַר דער פּאַול גרינינגער־פֿונדאַציע, װאָס עקסיסטירט ביזן הײַנטיקן טאָג.