דאָס נײַע ייִדישלאַנד: שאָטלאַנד און ענגלאַנד

The New Yiddishland: Scotland and England

נאטור־שפּאַציר ביים „קלעזנאָרד”־פֿעסטיוואַל, ענגלאַנד
נאטור־שפּאַציר ביים „קלעזנאָרד”־פֿעסטיוואַל, ענגלאַנד

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published April 06, 2014, issue of April 25, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פּונקט אין דעם סוף־וואָך איז פֿאָרגעקומען אַ קלעזמער־פֿעסטיוואַל אין צפֿון־ענגלאַנד, אין דער „פּיק”־געגנט פֿון לאַנד; אַ טייל פֿון ענגלאַנד וואָס איז באַקאַנט פֿאַר איר שיינקייט, און ציט צו באַרג־קלעטערערס פֿון אומעטום. אַ גאַנצע דעלעגאַציע פֿון שאָטלאַנד איז געפֿאָרן אַהין און איך בין מיט זיי מיטגעפֿאָרן דורך קליינע שטעטלעך און דערפֿער. אין ניו־יאָרק ווייסט מען, אַז דער פֿרילינג איז געקומען ווען מע זעט די רויט־העלדזל פֿייגעלעך; אין שאָטלאַנד ווייסט מען, ווען די שעפֿעלעך הייבן אָן צו האָבן לעמעלעך און באַווײַזן זיך אויף די גרינע בערגלעך, ליגנדיק לעבן זייערע מאַמעס.

מע לערנט זיך אַ ייִדישן טאַנץ אויפֿן „קלעזנאָרד‟־פֿעסטיוואַל
מע לערנט זיך אַ ייִדישן טאַנץ אויפֿן „קלעזנאָרד‟־פֿעסטיוואַל

דער „קלעזנאָרד”־פֿעסטיוואַל קומט פֿאָר אין אַ קליין דערפֿל, יולגרייוו, אין מיטן פֿון גרינע בערג און לאָנקעס. ס’איז אַ קליינע אונטערנעמונג, נישט מער ווי 100 אָנטיילנעמער קענען זיך באַטייליקן. אָבער דערפֿאַר פֿאָרמאָגט עס אַ סך חן וואָס פֿעלט בײַ אַנדערע, גרעסערע קלעזמער־פֿעסטיוואַלן. קודם־כּל האָט דער גאַנצער סוף־וואָך, דאָס עסן, שלאָפֿן און קלאַסן אַרײַנגערעכט, נישט געקאָסט מער ווי הונדערט דאָלער. יעדער האָט געדאַרפֿט צוהעלפֿן מיט אויפֿראָמען אָדער סערווירן, און אַ פֿרײַנדלעכער קאָלעקטיווער גײַסט האָט געהערשט איבער אַלץ.

איך בין געשלאָפֿן אויף דער פּאָדלאָגע אין אַ שלאָפֿזאַק צוזאַמען מיט צען אַנדערע מענטשן און אין דער פֿרי, פֿאַר פֿרישטיק, האָב איך אָנגעפֿירט מיט אַ נאַטור־שפּאַציר אויף ייִדיש. אַזוי ווי מיר האָבן געזען ציגעלעך און קאַטשקעס אויף אונדזער סטעזשקע, האָב איך אויסגעניצט די געלעגנהייט און זיי אויסגעלערנט דאָס ליד „די גרינע קאַטשקע” און אַנדערע לידער וועגן פּאַסטעכער און זייערע שאָף. בײַ די געזאַנג־קלאַסן האָט די זינגערין רחל וועסטין געלערנט עטלעכע זינגלידער פֿון מײַן מאַמען, ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן, און אין אַן אַנדער קלאַס האָט דער זינגער פֿיל טאַמלינסאָן מיט זײַן קלאַס געלערנט די לידער פֿון מרדכי געבירטיק. דער קלאַרנעטיסט קריסטיאַן דאַוויד פֿון בערלין האָט דיריגירט מיטן קלעזמער־אָרקעסטער און דער ניוואָ פֿון די מוזיקער איז געווען אַ הויכער.

דער לאָנדאָנער זאַמלער און מעשׂה־דערציילער, דערעק ריד
דער לאָנדאָנער זאַמלער און מעשׂה־דערציילער, דערעק ריד

אַ טשיקאַווע זאַך איז געשען אין אָוונט — מע האָט געוויזן אַ פֿילם, וואָס איך האָב קיין מאָל נישט געהאַט געזען, וועגן דעם קלעזמער־פֿידלער לעאָן שוואַרץ ע”ה. מע האָט אים פֿילמירט אין זײַן ניו־יאָרקער דירה אין 1989. מיט אַ מאָל הער איך מײַן קול אינעם פֿילם — עס שטעלט זיך אַרויס, אַז איך בין געשטאַנען הינטערן אַפּאַראַט און פֿילמירט, אָבער איך קען זיך אַבסאָלוט נישט דערמאָנען אין דעם נאָך־מיטאָג און אין דער סצענע. מע ווערט שוין אַלט…

צוריק אין לאָנדאָן האָב איך זיך געטראָפֿן מיט דערעק ריד, אַ פֿאָלקלאָריסט, זאַמלער און מעשׂה־דערציילער פֿון דער לאָנדאָנער ייִדישער באַפֿעלקערונג. ער איז אויפֿגעוואַקסן אינעם ייִדישן „שטעטל” אין לאָנדאָן אויף דער „איסט־ענד” אין די 1950ער יאָרן און אײַנגעזאַפּט די מעשׂיות, לעבן־שטייגער און זכרונות פֿונעם עלטערן דור ייִדישע אימיגראַנטן. ער האָט זיך באַטייליקט אין דער אַלגעמיינער פֿאָלקס־מוזיק אויפֿלעבונג אין ענגלאַנד אין די 1960ער יאָרן סײַ ווי אַ זינגער, סײַ ווי אַ מעשׂה־דערציילער פֿונעם אַלטן ייִדישן לעבן אין לאָנדאָן. זײַנע צוויי טעכטער זענען אויך געוואָרן זינגער און מעשׂה־דערציילער.

בחורווײַז האָט ריד זיך באַקענט מיטן פּאָעט אַ. נ. שטענצל און געוואָרן זײַן געהילף אַן ערך 20 יאָר. שטענצל, דער באַקאַנטסטער לאָנדאָנער ייִדישער פּאָעט נאָכן חורבן, האָט נישט געטויגט אויף פּראַקטישע טאָג־טעגלעכע זאַכן, און דער יונגער דערעק האָט אים געדינט סײַ ווי אַ סעקרעטאַר, סײַ ווי אַ פֿאַרריכטער. בײַ אַן אַנדער געלעגנהייט וועל איך זיך דאַרפֿן אומקערן קיין לאָנדאָן און גיבן אַ קוק אין דערעק רידס וויכטיקן אַרכיוו, אָבער די נסיעה מײַנע פֿירט ווײַטער קיין אַמסטערדאַם…