אין חיים גראַדעס ראָמאַן „די עגונה‟, ראַנגלט זיך דער רבֿ, ר׳ לוי, מיט דעם וואָס סײַ זײַן פֿרוי, סײַ זײַן טאָכטער, זענען נישט „מיט אַלעמען‟, און וווינען ביידע אין אַ הויז פֿאַר פּסיכיש קראַנקע. אויס רחמנות פֿאַר דער טאָכטער באַשליסט ער אָבער זי אַהיימצוברענגען, האָפֿנדיק, אַז פֿונעם וווינען מיטן טאַטן וועט איר ווערן גרינגער אויף דער נשמה. אין אַ דראַמאַטישן קאַפּיטל פֿון בוך, בעת עס קומט פֿאָר בײַ אים אין שטוב אַ בית־דין, און עס זיצן אַרום טיש די חשובֿסטע ייִדן פֿון דער קהילה, דערהערט מען פּלוצלינג די געשרייען פֿון דער טאָכטער, און זי לויפֿט אַרויס אַ נאַקעטע.
דאָס מיידל לײַדט, אַ פּנים, פֿון שיזאָפֿרעניע — אַ קראַנקייט, בעת וועלכער דער מענטש האָט שוועריקייטן בײַם אונטערשיידן די רעאַליטעט פֿון דער פֿאַנטאַזיע, און פֿירט זיך נישט תּמיד אויף אַ פּאַסיקן אופֿן אין געזעלשאַפֿטלעכע סיטואַציעס. צו־מאָל הערט ער אָדער זי קולות, וואָס אַנדערע הערן נישט; אָדער שרעקט זיך, אַז אַנדערע ווילן אים טאָן בייזס, און דאָס קאָן בײַ אים אַרויסרופֿן אַ בולטע שרעק.
שיזאָפֿרעניע איז בלויז איין מין פּסיכישע אָדער גײַסטיקע קראַנקייט (mental illness בלע״ז). די קאַטעגאָריע נעמט אויך אַרײַן שווערע דעפּרעסיע, אין וועלכער דער מענטש פֿאַלט אַרײַן אין אַזאַ טרויער, אַז ער קען ממש נישט פֿונקציאָנירן און קלערט ערנסט וועגן באַגיין זעלבסמאָרד, ווי אויך די מאַניע־דעפּרעסיווע קראַנקייט (bipolar disorder), וווּ דער מענטש לעבט איבער סײַ מאָמענטן פֿון אויסערגעוויינטלעכער ענערגיע (באַגלייט מיט עקסטאַז אָדער אומגעדולדיקער נערוועזקייט), סײַ מאָמענטן פֿון טיפֿער דעפּרעסיע.
לויט דער סטאַטיסטיק פֿונעם „צענטער פֿון קראַנקייט־קאָנטראָל‟ אין 2011, געפֿינט זיך אַ פּסיכיש קראַנקער מענטש אין 25% פֿון אַלע משפּחות אין אַמעריקע. דאָס איז אַ שאָקירנדיק הויכע צאָל, אָבער עס זעט זיך נישט אָן, ווײַל ס׳רובֿ משפּחות פֿאַרשווײַגן דעם אמת. נישט געקוקט אויף דער הײַנטיקער אָפֿנקייט צו רעדן וועגן פֿאַרשידענע קראַנקייטן (ראַק, סקלעראָז, אַפֿילו „איידס‟), בלײַבט ווײַטער אַ טאַבו צו רעדן וועגן די פּסיכיש־קראַנקע צווישן אונדז, אָדער צו ברענגען זיי אין דער עפֿנטלעכקייט. ס׳רובֿ מענטשן שרעקן זיך, אַז דער שיזאָפֿרעניקער וועט עפּעס זאָגן אָדער טאָן, וואָס קאָן אַרויסרופֿן אומבאַקוועמע געפֿילן בײַ די אַרומיקע.
הגם הײַנט געפֿינען זיך צענדליקער מעדיקאַמענטן, וואָס העלפֿן צו באַרויִקן די סימפּטאָמען, ווייסן גוט די משפּחות און נאָענטע פֿרײַנד פֿון די פּסיכיש קראַנקע, אַז מעדיקאַמענטן זענען נישט תּמיד אַ גאָלדענע רפֿואה. אָפֿט מאָל רופֿן זיי אַרויס נישט־געוווּנטשענע בײַ־עפֿעקטן (למשל, אַ כּסדרדיקע מידקייט, אָדער אַ נטיה אָנצולייגן וואָג), וואָס קאָן איבערצײַגן דעם פּאַציענט זיי מער נישט אײַנצונעמען. אַפֿילו בײַ די וואָס פֿאָלגן דעם רעגימענט ווי געהעריק, קאָן די פּיל העלפֿן צו באַרויִקן די סימפּטאָמען בלויז אויף אַ 3־4 יאָר, אָבער דערנאָך פֿאַרלירט זי דעם כּוח, און מע דאַרף דעם לײַדנדיקן האַלטן שפּיטאָליזירט וואָכן לאַנג, אָדער אַפֿילו חדשים.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.