טשיקאַוועסן

שפּילן מיט גענעטישע „צירופֿי־אותיות‟?

Playing God with Genetic Alphabet?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די ידיעה וועגן דעם נײַ־אַנטדעקטן רעפּליקאַטאָר האָט אַרויסגערופֿן אַ סענסאַציע צווישן אַ טייל קאָמפּיוטער־מומחים. ס׳איז פֿאַראַן גאָר אַ שיינע און גיכע אומזיסטע פּראָגראַם מיטן נאָמען Golly, וואָס דערמעגלעכט צו עקספּערימענטירן מיט קאָנווייס „לעבן‟ אויף אַ ריזיקן פֿעלד און ממשיך צו זײַן גרינס פֿאָרשונג. מיט דער הילף פֿון דער דאָזיקער פּראָגראַם, וואָס דערמעגלעכט אויך צו בײַטן די כּללים און צוטראַכטן אייגענע שפּילערײַען, פֿאַרנעמען זיך איצט די ליבהאָבער פֿון קאָנווייס שפּיל מיט נײַע פֿאָרשונגען פֿון אַנדערע קאָד־סטרוקטורן, וואָס דערמאָנען אין זי עכטע לעבעדיקע באַשעפֿענישן.

מחוץ אַ צאָל ספּעציפֿישע „גיקישע‟ און „העקערישע‟ וועבזײַטן, האָט דער ברייטער עולם נישט באַמערקט די דערמאָנטע סענסאַציע, ווײַל הגם אַזאַ רעפּליקאַטאָר־סטרוקטור קאָן זײַן גאָר קאָמפּליצירט, ממש ווי אַ לעבעדיקע צעל מיט אַן אייגנאַרטיקן גענעטישן קאָד, בלײַבט זי בלויז אַ טשיקאַווע אַבסטראַקציע.

די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָט זיך אין דער פּרעסע פֿאַרשפּרייט די ידיעה וועגן אַן אַנדער סענסאַציע, וואָס האָט אויך צו טאָן מיטן זיך־מערנדיקן קאָד. דאָס מאָל אָבער, האָט די וועלט זי דווקא יאָ באַמערקט. אַדרבה, אַ טייל מענטשן האָבן זיך דערשראָקן, ווען זיי האָבן איבערגעלייענט די נײַעס. די חידושדיקע פֿאָרשונג האָט אַרויסגערופֿן „האָפֿענונג און פּחד‟, ווי די צײַטונג 
„ניו־יאָרק טײַמס‟ האָט באַמערקט דעם 7טן מײַ.

דער גענעטישער קאָד פֿון אַלע לעבעדיקע אָרגאַניזמען באַשטייט פֿון פֿיר יסודותדיקע כעמישע קאָמפּאָנענטן — נוקלעאָטידן, וואָס זייערע קאָמבינאַציעס דינען ווי אַ יסוד פֿונעם גענעטישן „אלף־בית‟. אַ גרופּע וויסנשאַפֿטלער פֿון פֿלויד ראָמסבערגס לאַבאָראַטאָריע בײַם קאַליפֿאָרניער „פֿאָרש־אינסטיטוט אויפֿן נאָמען פֿון סקריפּס‟ האָט איבערגעגעבן, אַז זיי האָבן צוטראַכטן נײַע גענעטישע „אותיות‟ — אַן אַלטערנאַטיווער פּאָר נוקלעאָטידן, וואָס זענען פֿאַראַנען אין דער נאַטור — און אַרײַנגעשריבן זיי אין אַ קינסטלעכער וואַריאַציע פֿון דער באַקאַנטער באַקטעריע „E. coli‟, וואָס לעבט אין די מענטשלעכע קישקעס. ראָמסבערג האָט דערקלערט, אַז דער עקספּערימענט איז נישט סכּנותדיק, ווײַל די חידושדיקע באַקטעריעס קאָנען לעבן נאָר אין ספּעציעלע אומשטענדן.

אַ סך עקספּערימענטן פֿון אַזאַ סאָרט זענען פֿאַרבונדן מיטן נאָמען פֿון קרייג ווענטער, אַ פּראָמינענטן אַמעריקאַנער גענעטיקער. אינעם יאָר 2003, האָט ווענטערס אינסטיטוט געשאַפֿן אַ קינסטלעכן ווירוס. אין 2010, האָט זײַן לאַבאָראַטאָריע פֿאַרחידושט די וועלט מיטן אַרײַנשטעלן אַ קינסטלעך־געשאַפֿענעם גענעטישן קאָד אין באַקטעריעס. ווערנער האָט באַמערקט, אַז ער האָט פֿאַקטיש קאָנסטרויִרט אַ נײַע לעבעדיקע באַשעפֿעניש אויפֿן קאָמפּיוטער.

ווי אַ מין רעקלאַמע פֿאַר זייערע דערגרייכונגען, האָבן ווענטער און זײַנע קאָלעגן אַרײַנגעשריבן אינעם גענעטישן קאָד פֿון דער קינסטלעכער באַקטעריע זייערע נעמען, בליץ־אַדרעסן און עטלעכע פֿילאָסאָפֿישע און פֿילאָסאָפֿישע ציטאַטן, אַרײַנגערעכנט אַ פֿראַזע פֿון דזשיימס דזשויסעס ראָמאַן „אוליסעס‟.

מיט עטלעכע חדשים צוריק, האָט ווענטער געמאָלדן, אַז אין דער נאָענטער צוקונפֿט וועלן די וויסנשאַפֿטלער שאַפֿן אַ מכשיר, וועלכער וועט דערמעגלעכן צו קאָפּירן די לעבעדיקע אָרגאַניזמען פֿון מאַרס, אויב זיי זענען דאָרטן בנימצא. אויב די קאָסמאָס־פּראָבעס וועלן געפֿינען עפּעס לעבעדיקס אויפֿן רויטן פּלאַנעט, וועט מען קאָנען איבערשיקן די אינפֿאָרמאַציע צוריק אויף דער ערד אויפֿן ראַדיאָ און מאַכן דאָ אַ גענויע קאָפּיע.

אַזעלכע עקספּערימענטן זענען, אַוודאי, גאָר חידושדיק און באַלערנדיק. די מעלה פֿון דער דערמאָנטער קאָנווייס שפּיל „לעבן‟ באַשטייט אָבער אין דעם, וואָס אַ סך געניטע מאַטעמאַטיקער און קאָמפּיוטער־מומחים האָבן געבראָכן דעם קאָפּ במשך פֿון צענדליקער יאָר, כּדי צו שאַפֿן דעם ערשטן אומסטאַבילן רעפּליקאַטאָר, וואָס קאָן אַפֿילו נישט פֿאַרוואַנדלט ווערן אין אַ קאָמפּיוטער־ווירוס און איז מסוגל זיך צו טאָפּלען בלויז אינמיטן די ראַמען פֿון דער שפּיל־פּראָגראַם.

אַגבֿ, דער ערשטער קאָמפּיוטער־ווירוס אין דער געשיכטע, געשאַפֿן אינעם יאָר 1971 דורך באָב טאָמאַס, איז געווען אַן אומשולדיקער עקספּערימענט, וואָס האָט געוויזן, אַז אַ פּראָגראַם קאָן אָנשטעקן אַ קאָמפּיוטער־נעץ מיט אייגענע זיך־מערנדיקע קאָפּיעס. הײַנט ווייסן מיר שוין, אַז אַזעלכע פּראָגראַמען קאָנען ברענגען אַן ערנסטן היזק.

אויב איין מענטש קאָן אַרײַנשרײַבן אין אַ לעבעדיקער צעל זײַן בליץ־אַדרעס מיט אַ באַליבטער ציטאַט פֿון אַ קלאַסיקער, קאָן אַ צווייטער, חלילה, אַרײַנשטעלן אַהין די אינסטרוקציעס, וואָס קאָנען פֿאַרוואַנדלען די באַקטעריעס אין אַ נײַעם מין פֿאַרניכטונג־געווער — מעגלעך, אויך באַגלייט מיטן נאָמען און מלחמה־לאָזונגען פֿונעם מחבר. דערצו, ווייסט מען דאָך נישט, ווי אַזוי אַ לעבעדיקע באַשעפֿעניש קאָן אָפּטײַטשן די קינסטלעכע גענעטישע חידושים, אויב אַפֿילו מע טראַכט זיי אויס אויפֿן קאָמפּיוטער מיט די בעסטע כּוונות.

אַ סך עקאָלאָגישע אַקטיוויסטן באַקעמפֿן שוין לאַנג די פֿאַרשפּרייטונג פֿון גענעטיש מאָדיפֿיצירטע פּראָדוקטן. טעד קאַטשינסקי, באַקאַנט ווי „אונאַבאָבמער‟, זיצט איצט אין תּפֿיסה פֿאַרן באָמבאַרדירן אין די 1970ער יאָרן אַ צאָל וויסנשאַפֿטלער, וועלכע האָבן דעמאָלט ערשט אָנגעהויבן די עקספּערימענטן מיט גענעטישע מאַניפּולאַציעס.

דאָס איז געווען, אַוודאי, אַן עקסטרעמער ענטפֿער. די סכּנות פֿונעם לעבן אין אַ „מאַטריקס‟, וווּ די גרענעץ צווישן די עכטע און קאָמפּיוטערישע ווירוסן ווערן צעשווענקט, איז אָבער גאַנץ רעאַל. אין פּרינציפּ, קאָנען אַזעלכע גענעטישע חידושים גורם זײַן עפּעס אַ סך ערגערס ווי קאַטשינסקיס באָמבעס. דאַכט זיך מיר, אַז אַזעלכע „צירופֿי־אותיות‟ איז בעסער איבערצולאָזן פֿאַרן רבונו־של־עולם; פֿאַר אונדז זאָל דער באַגריף „קינסטלעך לעבן‟ ווײַטער מיינען אַזעלכע טשיקאַווע קאָמפּיוטער־מאָדעלן, ווי קאָנווייס באַרימטע שפּיל.