אַז גאָט וויל שטראָפֿן אַן עם־האָרץ...

When God Wants to Punish an Ignoramus

Forward Association

פֿון הערשל גלעזער

Published June 13, 2014, issue of July 04, 2014.

אַ טשיקאַווע, אָבער אפֿשר אַ ווינציק באַוווּסטער קאַפּיטל וועגן ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע, איז דער ווידעראַנאַנד צווישן שטאָטישע און דאָרפֿישע ייִדן, אָדער ייִשובֿניקעס.

אין מיזרח־אייראָפּע זענען טאַקע קיין סך דאָרפֿישע ייִדן נישט געווען, אָבער פֿאָרט זענען זיי יאָ געווען, און וועגן זיי איז דאָ אַ היפּש ביסל ליטעראַטור. צווישן די באַקאַנטע ווערק וועגן זיי דערמאָנען זיך, למשל, שלום־עליכמס „טבֿיה דער מילכיקער“ און פּרץ הירשביינס „גרינע פֿעלדער“. אַוודאי, איז כּדאַי צו לייענען הירש אַבראַמאָוויטשס „פֿאַרשוווּנדענע געשטאַלטן“, וואָס איז אויך אַרויס אויף ענגליש א”ט Profiles of a Lost World. דאָרטן, אינעם קאַפּיטל „דאָרפֿישע ייִדישע פּרנסות אין ליטע“, דערציילט ער ווי אַזוי די שטאָטישע ייִדן פֿלעגן אָפּלאַכן פֿון די דאָרפֿישע.

אַז די שטאָטישע ייִדן האָבן פֿון די דאָרפֿישע נישט געהאַלטן איז קלאָר: ייִשובֿניקעס זענען געווען גראָבע־יונגען (אַ שטייגער, זיי רעדן גראָבע ווערטער), עם־הארצים (זיי קענען קוים דאַווענען אָדער מאַכן אַ ברכה; זיי קענען נישט קיין ייִדישע דינים), פֿאַרשטייען נישט קיין לשון־קודש, אָבער דערפֿאַר קענען יאָ „גוייִש“ (ווײַסרוסיש אָדער אוקראַיִניש).

אָט זענען צוויי אַנעקדאָטן פֿון אַבראַמאָוויטשס ווערק:

מע רופֿט אויף אַ ייִשובֿניקס אַ ייִנגל צו דער תּורה, מאַכט ער אַ ברכה „בורא פּרי העץ“. רופֿט זיך אָפּ דער טאַטע דער ייִשובֿניק:

„נישט געדאַכט זאָל ער ווערן, געוווינט אַלץ צו די בולבעס‟ (איבער בולבעס דאַרף מען זאָגן „בורא פּרי האַדמה“).

אַ ייִשובֿניק זאָגט די הגדה און אַנשטאָט „נעם דעם כּוס אין האַנט“ — שרײַט ער אויס: „נעם דעם פֿוס אין האַנט און זאָג לפֿיכך“; אַ פֿליג האָט צוגעגעבן אַ פּינטל און פֿון „כ‟ איז געוואָרן אַ „פ‟, און אַ ייִשובֿניק פֿאַרשטייט נישט קיין קונצן.

אויך בײַ עמנואל אָלשוואַנגער, „רויטע פּאָמעראַנצן“, זענען דאָ אַזוינע אַנעקדאָטן. אָט, אַ שטייגער:

אַ באַלעבאָס האָט גענומען אַן איידעם אַ ייִשובֿניק. געקומען איז דער ייִשובֿניק אין שטאָט, האָט אים דער ייִד געפֿירט שבת אין שיל. דער בחור האָט זיך אַוועקגעשטעלט לעבן דעם באַלעבאָס און שטייט און קוקט אויף קיינעם ניט. זיי זײַנען געקומען אַהיים, זאָגט דער באַלעבאָס צום איידעם: „הער זיך אײַן, מײַן זון, דו דאַרפֿסט וויסן, ווי מע איז זיך נוהג אין שיל: מע קוקט ניט גלאַט אַזוי אויף די מענטשן; אַז מע זעט אַ ייִדן אין שיל, זאָגט מען ‘אַ גוט־שבת’“.