ליִאָן פֿויכטוואַנגער — דער כּמעט פֿאַרגעסענער שרײַבער

Lion Feuchtwanger – A Nearly Forgotten Writer

יאָזעף סטאַלין מיט ליִאָן פֿויכטוואַנגער. לינקס: דאָס בוך, וווּ פֿויכטוואַנגער לויבט דעם סאָוועטישן דיקטאַטאָר
יאָזעף סטאַלין מיט ליִאָן פֿויכטוואַנגער. לינקס: דאָס בוך, וווּ פֿויכטוואַנגער לויבט דעם סאָוועטישן דיקטאַטאָר

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published July 11, 2014, issue of August 01, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דאָס יאָר 1937 האָט איבערגעלאָזט אַ פֿלעק אויף דער רעפּוטאַציעס פֿונעם שרײַבער. אין יענעם יאָר איז אַרויס זײַן בוך „מאָסקווע 1937‟, וואָס האָט ריינגעוואַשן סטאַלינען און זײַן רעזשים. ביזן הײַנטיקן טאָג זאָגט מען אַרויס פֿאַרשיידענע מיינונגען וועגן די סיבות, וועלכע האָבן געשטופּט פֿויכטוואַנגערן צום שרײַבן אַזאַ ענטוזיאַסטישע אַפּאָלאָגיע פֿון סטאַליניזם. אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד האָט מען זי אַרויסגעגעבן מיט אַ טיראַזש פֿון 200 טויזנט קאָפּיעס. ער האָט דאָך באַרעכטיקט אַפֿילו דעם פֿאַלסיפֿיצירטן געריכט קעגן די „טראָצקיסטן‟ און געלויבט די „דערפֿאָלגן‟ פֿון קאָלעקטיוויזירטע דערפֿער.

מע קען טענהן, אַז מע האָט פֿויכטוואַנגערן פּשוט „געקויפֿט‟. ס׳איז באַוווּסט, אַז די סאָוועטישע רעגירונג האָט דערלויבט, מע זאָל אים אויסצאָלן ממשותדיקע האָנאָראַרן, און באַקומען האָט ער זיי ניט אין רובלען, וועלכע האָבן קיין ווערט ניט געהאַט מחוץ רוסלאַנד. בײַם פֿאָרשן די געשיכטע פֿון סאָוועטישע קאָנטאַקטן פֿון די אַמעריקאַנער ייִדישע שרײַבער, האָב איך געלייענט, ווי אַזוי יוסף אָפּאַטאָשו האָט, למשל, געזוכט אַן אופֿן צו פֿאַרוואַנדלען די סאָוועטישע קערבלעך אין דאָלאַרן. צו מאָל פֿלעגט מען זיך צונויפֿרעדן מיטן „דזשוינט‟, ווען די אַמעריקאַנער פֿילאַנטראָפּישע אָרגאַניזאַציע האָט נאָך געפֿירט טעטיקייט אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד: דער „דזשוינט‟ האָט גענומען די סאָוועטישע ממתּקים, און אין אַמעריקע האָט דער שרײַבער געקענט קריגן אַן עקוויוואַלענט אין דאָלאַרן. אָדער עפּעס אַן אַמעריקאַנער האָט געוואָלט העלפֿן זײַנע סאָוועטישע קרובֿים; זיי האָט דער שרײַבער געגעבן די רובלען און דערנאָך באַקומען דאָלאַרן אין אַמעריקע. פֿויכטוואַגער האָט אַזעלכע דאגות ניט געהאַט. אים האָט מען גלײַך געצאָלט אינעם אויסלענדישן געלט.

נאָך איין השערה קלינגט אַזוי: ער האָט אַלץ צי כּמעט אַלץ פֿאַרשטאַנען, אָבער אים האָט זיך געדאַכט, אַז אויף די חסרונות האָט מען געמוזט פֿאַרמאַכן די אויגן, ווײַל דער סאָוועטן-פֿאַרבאַנד האָט, אין לעצטן סך-הכּל, געפֿירט די וועלט צו אַ ריכטיקן ציל. ווי אַ דײַטש-ייִדישער עמיגראַנט, האָט ער געזוכט אַ כּוח, וועלכער האָט געקענט זיך קעגנשטעלן היטלערן. און אין סטאַלינען (וואָס האָט דעם שרײַבער אויפֿגענומען אָנהייב יאַנואַר 1937) האָט ער דווקא דערזען אַזאַ כּוח.

פֿויכטוואַנגער איז ניט געווען דער איינציקער צווישן די אויסלענדישע אינטעלעקטואַלן, וואָס האָט זיך אַזוי אָדער אַנדערש געכאַפּט אויף דער ווענטקע פֿון דעם סאָוועטישן אַגיטפּראָפּ. אָבער אַ סך פֿון די דאָזיקע אינטעלעקטואַלן האָבן דערנאָך חרטה געהאַט און צוריקגעצויגן זייערע לויבגעזאַנגען. פֿויכטוואַנגער האָט עס, אין תּוך אַרײַן, ניט געטאָן.