אין חלום זע איך נאָך דעם גזשיבאָוו...

I Still See the Gzshibov in My Dreams

Wikimedia Commons

פֿון הערשל גלעזער

Published August 01, 2014, issue of August 29, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

הײַנט אַהרן צייטלינס „מאָנאָלאָג אין פּליינעם ייִדיש“, וווּ דער וואַרשעווער־אָפּשטאַמיקער ניו־יאָרקער צעזינגט זיך וועגן זײַן היימשטאָט:

עך, וואַרשע
מאָרענאָוו, באָניפֿראַטן
דער פּאַוויאַק מיט די גראַטן
נאַלעווקעס, פֿראַנצישקאַנער
איטשע־מאיר פּריוועס
זשעלאַזנע בראַמע
אַ וואַרשעווער האָט געגליכן זײַן שטאָט
ווי אַן אייגענע מאַמע.
אין חלום זע איך נאָך דעם גזשיבאָוו אַ מאָל,
איך גיי מיר אַהער, איך גיי מיר אַהין
און אַ מאָל בלאָנדזשע איך קיין מאָנקעטאָוו
וווּ די וועלט איז גרין.

דאַכט זיך, אַז אין ערגעץ וועט מען נישט געפֿינען קיין שענער לויבגעזאַנג צו דער שטאָט — די ייִדישע נעמען פֿון די גאַסן און געגנטן מיט זייערע גראַמען האָבן אַן אייגענעם ניגון. אויב מע קוקט אויף אַ הײַנטיקער מאַפּע וועט מען דערקענען ס’רובֿ דאָ דערמאָנטע נעמען. אפֿשר וועט מען זיך, אָבער, פֿאַרהאַקן בײַ „מאָנקעטאָוו“, ס’פּוילישע Mokotów. בײַם הײַנטיקן טאָג קען מען צופֿאָרן מיטן מעטראָ און אַרויסגיין אויף דער סטאַנציע Pole Mokotowskie ‘מאָנקעטאָווער פֿעלדער’, וואָס זענען מיט הונדערט יאָר קריק געווען אָפֿן פֿאַר אַלעמען, אַנדערש פֿון די שטאָטישע פּאַרקן. דאָרטן האָט אַ ייִד געקענט פֿראַנק־און־פֿרײַ זען „וווּ די וועלט איז גרין“.

אַפֿילו פֿאַר קריסטלעכע נעמען האָבן זיך וואַרשעווער ייִדן נישט אָפּגעשטעלט: „פֿראַנצישקאַנער“ איז דאָך Franciszkańska, „באָניפֿראַטן“ איז Bonifraterska; די שווענטאָיערסקע גאַס, וווּ דער גרויסער גנבֿ האַרשל, פֿונעם ליד „האַרשל, וווּ גייסטו, האַרשל, וווּ שטייסטו?“, האָט גענומען פּראָצענט, איז Świętojerska, דאָס ענגלישע Saint George. אַפֿילו דאָָס שטעטל גער, נישט ווײַט פֿון וואַרשע, וווּ ס’האָט געהאַט זײַן הויף דער גרעסטער פֿאַרמלחמהדיקער רבי, דער גערער, איז Góra Kalwaria, נאָכן ירושלימער „הוילן באַרג“ (אָדער: „שאַרבנבאַרג“) וווּ דער אותו־האיש איז אפֿשר געקרייציקט געוואָרן.

און אַז מע לייענט אַן אַנדער וואַרשעווער־געבוירענעם, דעם היסטאָריקער יעקבֿ שאַצקי, דערוויסט מען זיך פֿון זײַן „געשיכטע פֿון ייִדן אין וואַרשע“ דעם אָפּשטאַם פֿון דער צענטראַלסטער גאַס אין דער שטאָט, Aleje Jerozolimskie ‘ירושלימער אַלעע’. ווי קומט ירושלים צו וואַרשע? גאַנץ פּשוט: די געגנט האָט מען אויפֿגעבויט ווי אַ ייִדיש שטעטל אין דער צײַט, ווען ייִדן האָבן נישט געטאָרט וווינען אין וואַרשע גופֿא, האָט מען איר אַ נאָמען געגעבן Nowa Jerozolima ‘נײַ־ירושלים’. ווען די געגנט איז אײַנגעגלידערט געוואָרן אין וואַרשע, איז דער נאָמען ירושלים אַריבער צו דער אַלעע.

אַ כּלל, נישט־געקוקט דערויף, וואָס וואַרשע איז שוין לאַנג נישט דאָס וואָס אַ מאָל, קען מען זיך פֿאָרט דערגרונטעווען צון איר געשיכטע, און דאָס — אַ דאַנק מאַמע־לשון.