צי װעט די שײנקײט ראַטעװען די װעלט?...

Will Beauty Save the World?

Getty Images

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published August 12, 2014, issue of August 29, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

בײַ אונדז, דעם נאָכמלחמהדיקן דור ייִדן, איז געװען אײן און אײנציקער טרױם — צו זײַן גלײַכע צװישן די גלײַכע. די אײנציקע זאַך, װאָס מיר האָבן געזוכט אין לעבן, איז געװען די שײנקײט, װעלכע װאָלט אײַנגענומען אין זיך די יסודות פֿון די עטישע און עסטעטישע נאָרמען פֿון אַלע הומאַניסטישע קולטורן. דער הױפּט-פּונקט פֿונעם לעבן האָבן מיר געזען אין דער שײנקײט פֿון מענטשנס נשמה — ואהבֿת לרעך כּמוך, זאָלסט ליב האָבן דײַן פֿרײַנד װי זיך אַלײן, און דער טײַטש דערױף איז: יעדן מענטשן זאָלסטו אָננעמען װי אַ פֿרײַנד. שפּעטער, אין דער צײַט פֿון די אַקאַדעמישע לימודים האָבן מיר דערזען, אַז אונדזערע כּאילו „נײַע‟ אידעען האָבן אַ לאַנגע באָרד און אַלע גרױסע פֿילאָסאָפֿן און קינסטלער האָבן געזען אַ דירעקטע פֿאַרבינדונג צװישן דעם באַגריף „שײנקײט‟ און מענטשנס נשמה.

דער רוסישער שרײַבער דאָסטאָיעװסקי האָט אין זײַן ראָמאַן „אידיאָט‟ (אַרױס אין 1868) אַרױסגעזאָגט זײַן טרױם װעגן דער גאולה: „די שײנקײט װעט ראַטעװען די װעלט‟. בײַ די מענטשן, װעלכע האָבן נאָך ניט פֿאַרלױרן אַ האָפֿענונג אױף בעסערע צײַטן, איז דער־אָ זאַץ געװאָרן ממש אַ לעבנס־װײַזער. מע האָט אָבער פֿאַרגעסן, אָן אַ כּװנה אָדער מיט אַ כּװנה, אַז דאָס איז נאָר אַ העלפֿט פֿון דאָסטאָעװסקיס געדאַנק; דער גאַנצער זאַץ קלינגט אַזױ: „די שײנקייט װעט ראַטעװען די װעלט, װען זי װאָלט נאָר װױל געװען‟. הקיצור, די שײנקײט איז אַ מעלה, און דאָס רישעות איז אַ חסרון. אײגנטלעך, גײט עס האַנט בײַ האַנט מיט עמנואל קאַנטס (1724—1804) מחשבֿה, אַז „שײנקײט איז אַ סימבאָל פֿון דער מאָראַלישער גוטסקײט‟.

פּראָפֿעסאָר יצחק ניבאָרסקי טײַטשט אױס דאָס װאָרט „רישעות‟ ווי „בײזװיליקײט, שלעכטסקײט, פֿאַרדאָרבנקײט‟, און אױך — „ייִדן־פֿײַנטשאַפֿט”. דער־אָ אומגעריכטער און טיפֿער טײַטש האָט מיר אַ שטױס געטאָן אין האַרצן און כ’האָב זיך דערמאָנט, אַז שױן פֿון לאַנג האָב איך געװאָלט איבערלײענען די „כאַרטיע פֿון כאַמאַס‟, כּדי צו װיסן, װאָס זשע װילן זײ פֿון אונדזער לעבן?

װאָס זאָל איך אײַך זאָגן?… גערעכט איז געװען דער חבֿר קהלת, (א’, יז’, יח’) — „און איך האָב אָפּגעגעבן מײַן האַרץ צו פֿאַרשטײן חכמה, און פֿאַרשטײן משוגעת און נאַרישקײט — בין איך געװויר געװאָרן, אַז דאָס אױך איז װינט־יאָגעניש. װײַל אין פֿיל חכמה איז פֿיל פֿאַרדראָס, און מערט מען קענטשאַפֿט, מערט מען װײטיק‟. אָבער אַזאַ פֿאַרדריסלעכן װײטיק, װאָס איך האָב דורכגעלעבט בעת און נאָך דעם לײענען די „כאַמאַס־כאַרטיע‟, האָב איך נאָך קײן מאָל אין מײַן לעבן ניט געהאַט. אױך הײַנט װײס איך ניט װי לעבט מען װײַטער, װאָס טוט מען, כּדי צו באַשוצן אונדזערע קינדער און אײניקלעך? ניט נאָר אין מדינת־ישׂראל, נאָר אומעטום, װוּ עס לעבט כאָטש אײן און אײנציקער ייִד, װײַל די איסלאַמיסטן־דזשיהאַדיסטן האָבן באַװיזן, אַז זײ האָבן אין זינען און טוען פּונקט דאָס, װאָס זײ זאָגן. זײ נײטיקן זיך ניט אין דער דיפּלאָמאַטישער פֿאַרנעפּלטער לעקסיק; זײער לעקסיק איז ניט אַנדערש װי די ציטאַטן פֿונעם „הײליקן קאָראַן‟, װי אױך פֿון מוכאַמאַד אַל־בוכאַריס (810־870), דעם אױטאָר פֿון די „גאַנץ באַגלײבטע פּסוקים‟, דעם צװײטן אין דער סוניטישער היעראַרכיע מענטש און מקור, נאָך דעם פּראָפֿיט מוכאַמאַד.