פּובליציסטיק

ווען רעליגיעס עקספּלאָדירן

When religions clash

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

איצט גיט אומיסטן אַ קוק, ווער אונדזערע שכנים זײַנען, צווישן זיי די מאָנאַרכיע פֿון סאַודיע־אַראַביע, וועלכע האַלט אַ שטרענג, אַלט פֿאַנאַטישע פֿויסט איבערן פֿאָלק — פֿון דעמאָקראַטיע איז אָפּגערעדט— פֿרויען טאָרן נאָך אַלץ נישט פֿירן קיין אויטאָ, מוזן זײַן באַגלייט פֿון אַ מאַנסביל, ווען זיי רירן זיך אַרויס פֿון הויז, פֿיל ווײַבערײַ עקזיסטירט ביזן הײַנטיקן טאָג, פֿרײַע דערציִונג נאָר קיין שטעלעס זײַנען נישט פֿאַראַן, די גאַנצע אינדוסטריע באַשטייט פֿון נאַפֿט, טויזנטער פֿעסלעך מיט נאַפֿט, קיין פּראָגרעס… און איצט צו די פֿאַנאַטישסטע פֿון זיי אַלע, די „אײַסיס‟ כוליגאַנישע כאָפּטע. זיי פֿאַרכאַפּן טעריטאָריע צוליב מאַכט און איזדיעקעווען זיך איבער אַ פֿאָלק. ווער עס נעמט נישט איבער דעם איסלאַמישן גלויבן, האַקט מען קעפּ. ס’דערמאָנט מיך אין דער אינקוויזיציע אין אַמאָליקער שפּאַניע, אינעם קעניגרײַך פֿון פֿערדינאַנד און איזאַבעלאַ. דעמאָלט האָט מען געצוווּנגען איבערצוגיין אויפֿן קריסטלעכן גלויבן. ווער עס האָט זיך נישט געשמדט, האָט די אינקוויזיציע פֿאַרברענט אויפֿן שײַטער־הויף.

איצט זאָגט מיר ליבע ייִדן, וואָס טוט זיך מיטן רעליגיעזן עלעמענט צווישן דער מענטשהייט? די פֿאַנאַטיקער מערן זיך, אומשולדיק בלוט ווערט פֿאַרגאָסן, און אַלץ אין נאָמען פֿון רעליגיע. אַ חוץ פּוטין, ער קומט נישט מיט רעליגיעזע איבערצײַגונגען, נאָר פּראָסט און פּשוט מיט פֿאַרכאַפּן טעריטאָריע אָן אַ פֿאַרוואָס און אָן אַ פֿאַרווען. ער האָט זיך אויפֿגעכאַפּט איין פֿרימאָרגן און צו זיך געזאָגט:

„טאָוואַרישטש פּוטין, אָפּשטאַמיקער פֿונעם גרויזאַמען ראַספּוטין, פֿאַרוואָס נישט אויפֿשטיין אין דער פֿרי און נעמען זיך צו אוקראַיִנע, אַ ווויל שטיקל לאַנד. גאַנץ דערנעבן טאַנצט אַרום פּוילן, אַלע מאַריאָנעטן פֿון דער אייראָפּעיִשער יוניאָן. פֿאַר מיר זײַנען זיי נישט מער ווי אַמעריקעס שאָקאָלאַדנע סאָלדאַטן. בײַ מיר אין דער שטײַג געפֿינט זיך מיסטער סנאָודאַן, דער מײַסטערהאַפֿטער שפּיאָן, לקחן, גנבֿ און שאַנטאַזשיסט. ער געפֿעלט מיר, דעריבער האָט ער דאָ בײַ מיר געפֿונען אַ מקום־מקלט; איז ער שוין אַ היגער תּושבֿ, בײַ מיר אין סטאַדלע און צאָלט נישט קיין דירה־געלט, ממש אַ פֿאַרדינסטפֿולער רויב־פֿויגל. ער ווייסט עס נישט, נאָר בײַ אונדז איז ער שוין אַ פֿאַרפֿאַלענער.‟

און אַז מ’קוקט אַרײַן אין די היסטאָרישע בענד, דערזעט מען ערשט דאָס אמתדיקע אומגליק, צווישן זיי: בבֿל, פּערסיע, די גריכן, רוים, טערקן, נאַפּאָלעאָן, שוועדן, ענגלאַנד, האָלאַנד, פֿראַנקרײַך, איטאַליע, שפּאַניע, היטלער, סטאַלין, ווער עס האָט געהאַט אַ האַנט און אַ פֿוס האָט פֿאַרשקלאַפֿט, אויסגעזויגן די גיטער פֿון אַ לאַנד, געהרגעט, גערויבט, געקעפּט, און אַלץ אין נאָמען פֿון אַ מאָנאַרכיע. בכּיוון דערמאָן איך נישט די כינעזישע דינאַסטיעס, וואָס האָבן זיך טויזנטער יאָרן איזדיעקעוועט איבער די אַרומיקע פֿעלקער.

די מיסיאָנערן האָבן געטאָן זייער אַרבעט ווי אַ פֿליכט, געקריסטלט הונדערטער פֿעלקער אַרום דער וועלט מיט גוטן צי מיט שלעכטן, און מען האָט זיי געלויבט אין הימל אַרײַן, זיי האָבן באַוויזן צו שאַפֿן אַ ביליאָן קריסטן פֿאַר דער גלאָריע פֿון דער ליבנדיקער רעליגיע. אַ גדולה אויף מײַן פּיעקעליק.

און איצט שינדט מען פֿון זיך די הויט, ס’טײַטש, מען טוט אָפּ אַכזריותן אויף דער וועלט און מיר, דער ציוויליזירטער, דערצויגנער, דעמאָקראַטישער, ליבעראַלער טייל פֿון ערד־קוגל, האָט נאָך אַזוינס נישט בײַגעוווינט. אָרעמע אינטעליגענץ, די וועלט־געשיכטע איז פֿאַר זיי, נעבעך, פֿרעמד. אָבער נישקשה, מיר וועלן מאַכן פֿון זיי פּולווער און געבן אַ געלעגנהייט אַ צווייטער כאָפּטע בעסטיעס, וואָס שטייען שוין אויף דער וואַך און שאַרפֿן זיך די ציין.