ווען רעליגיעס עקספּלאָדירן

When religions clash


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published August 15, 2014, issue of September 12, 2014.

וואָס האָט אַמאָל געזאָגט קהלת — ס’איז הפֿקר פּעטרישקע; נישטאָ קיין נײַעס אונטער דער זון. ס’איז אַ סוד פֿאַר גאַנץ בראָד, אַז געטער שלאָגן זיך, די טרעגער פֿון די געטער האַקן און בראָקן זיך, איינער וויל איבערצײַגן דעם אַנדערן, אַז זײַן גאָט איז דער אמתער, דער סאַמאָראָדנער, אויפֿריכטיקער, דערלייזער פֿון די וועלט און יענע וועלט.

שטעקט טאַקע אין דער רעליגיע אַליין די הריגה צי עס זײַנען דאָרט פֿאַרבאָרגן גאָר אַנדערע כּוחות, צווישן זיי: מלוכה־מאַכט, הערשאַפֿט, דאָמינירונג, פּאָליטיק, דאָס זײַנען בלויז די פּריאָריטעטן.

צו האָבן מאַכט, מיינט באַהערשן די באַפֿעלקערונג, זייער גלויבן, זייער פֿרײַהײט, זייער האָפֿענונג און, דער עיקר, הערשן איבער זייער קאַפּיטאַל. דיקטירן ווער ס‘איז פֿרײַנט און ווער ס‘איז פֿײַנט, שטיין גרייט צו פֿירן מלחמות, פֿאַרגיסן בלוט און דער כּוח צו מאָביליזירן נישט בלויז דאָס נעבעכדיקע, אונטערטעניקע פֿאָלק, נאָר אויך גאַנץ נאָבעלע מענטשהייט.

אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס? אַנטקעגן די זלידנע פֿליגן, וואָס באַפֿאַלן אַ סך מאָל אומשולדיקע פֿעלקער, ווי למשל, „כאַמאַס‟, „אײַסיס‟, „כעזבאָלאַ‟, וואָס ווערן געשטיצט פֿון אַזעלכע גאָטס־פֿאָרכטיקע מלוכות ווי איראַן און קאַטאַר, און אַ שלל צוויי פֿוסיקע ברואים, וואָס זײַנען אָנגעשטאָפּט מיט מזומן און ווייסן נישט, וואָס צו טאָן דערמיט. ווער רעדט שוין וועגן דעם צפֿון קאָרעער בולוואַן, וועלכער בריט אויס אַטאָמישע אייעלעך און סטראַשעט די וואַנצן.

די טעג הער איך ווי אַ זשורנאַליסט, וואָס שילדערט די אינוואַזיע פֿון דער „אײַסיס‟־מגפֿה אין איראַק, איז מלא־רציחה. וואָס הייסט מ’באַפֿאַלט אַן אַלטע, קריסטלעכע עדה, וואָס שטאַמט פֿון ביבלישע צײַטן, נאָך איידער יעזוס האָט זיך באַוויזן אויף דער ליכטיקער שײַן. ביז דעמאָלט זײַנען זיי געווען געשפּאָלטענע אויף גאָר אַנדערע עדות מיט פֿאַרצײַטיקע רעליגיעס. און איצט הער ווי דער חבֿרהמאַן גיט איבער די נײַעס, און איך פּאַראַפֿראַזיר:

„אײַסיס‟ ווייסט גאָרנישט מיט וועמען זיי האָבן אָנגעהויבן — מיט קריסטן. דאָס וועט זיי נישט אָפּגיין גלאַטיק, דער וואַטיקאַן, דער פויפּסט וועלן דאָס נישט דערלאָזן. מיט קריסטן שפּילט מען זיך נישט. הער, הער, קריסטן זײַנען בילכער ווי עס זײַנען געווען ייִדן, אויף ייִדן קען מען ביזן הײַנטיקן טאָג אויסגיסן די פּאַמויניצע.

און אַז מ’האַלט שוין דערבײַ, לאָזט לויפֿן זײַן פֿאַרסמט מויל דער אויבערדעקל־קאָמיסאַר פֿון „כאַמאַס‟, וווּ ער ברענגט אַ ראיה פֿון די „פּראָטאָקאָלן פֿון זקני־ציון‟, פֿונעם פֿאַלשן, אַנטיסעמיטישן דאָקומענט, אָנגעשריבן פֿון דער „שוואַרצער מאה‟ אין צאַרישן רוסלאַנד, וווּ ער דערמאָנט דאָס בלוט־בילבול. אַלץ וואָס איך קען זאָגן, ווען איך האָב געהערט דעם פּיזמון איז, אַז ווען ער וועט פֿאַלן, וועט אַפֿילו אַ שפּין אויף דער וואַנט עדות זאָגן קעגן אים.

הייסט עס, אַז מיר ייִדן זײַנען באַלאַגערט מיט ווילדע פֿעלקער, וואָס באַשולדיקן אונדז אינעם שטיין אין וועג פֿון זייער פּראָגרעס מיט אונדזער אינטעלעקטועלער אַנטוויקלונג, אַנטדעקונג פֿון נײַע רפֿואות קעגן אַלטע מגפֿות, מיר שטייען זיי אין וועג ווען עס קומט צום מעכאַנישן פּראָגרעס, טעכנאָלאָגיע, אַרכיטעקטור, מעדיצין, קונסט, עלעקטראָנישער אינאָוואַציע, מיטן באַשפּײַזן אונדזער ערד מיט וואַסער־רערן, מיט אַ שטאַרקער אַרמיי און די לעצטע אײַנפֿאַלן אין געווער און, דער עיקר, דעמאָקראַטיע, פֿולע פֿרויען־רעכט און דער אויסוואַל פֿון פֿרומקייט און וועלטלעכקייט. און דאָס אַלץ אין זיבעציק יאָר נאָכן חורבן!