פּובליציסטיק

אייניקע סך־הכּלען צום סוף־זומער

A Few Conclusions For the End of the Summer

פֿון גענאַדי עסטרײַך

מיט עטלעכע טעג צוריק האָב איך געקויפֿט אַ בילעט צו פֿאָרן צוריק קיין ניו-יאָרק. פֿאַר מיר איז עס תּמיד אַ סימן, אַז דער זומער גייט באַרג-אָראָפּ און אין עטלעכע וואָכן אַרום וועט זיך אָנהייבן דאָס לערן-יאָר. דער מאָמענט פֿון קויפֿן דעם בילעט איז אויך אַ סיגנאַל, אַז מע דאַרף אונטערציִען דעם סך-הכּל פֿון דער אַרבעט, דורכגעפֿירט אין די זומער-חדשים. און יעדן זומער חזרט זיך איבער די זעלבע זאַך, דהײַנו: בלויז אַ טייל פֿון מײַנע „ריזיקע‟ פּלענער האָבן זיך מאַטעריאַליזירט אין דער דאָזיקער צײַט.

אמת, איך האָב באַוויזן עפּעס אָנצושרײַבן, און ניט בלויז פֿאַרן „פֿאָרווערטס‟. דערצו זײַנען געווען עטלעכע קאָנפֿערענצן. איינע פֿון זיי האָט זיך נאָר וואָס פֿאַרענדיקט, דאָ אין אָקספֿאָרד, וווּ איך פֿאַרברענג דעם זומער. אין משך פֿון צוויי טעג האָבן מיר, אַ גרופּע פֿאָרשער פֿון זעקס לענדער (ענגלאַנד, די פֿאַראייניקטע שטאַטן, דײַטשלאַנד, ישׂראל, רוסלאַנד און פּוילן) אַרומגערעדט פֿאַרשיידענע פֿראַגן, וואָס האָבן אַ שײַכות צו דרײַ ייִדיש-צענטערס: וואַרשע, פּעטערבורג און מאָסקווע (ווי אין שלום אַשס טרילאָגיע „דרײַ שטעט‟). מע זעט שוין איצט, אַז פֿון די רעפֿעראַטן וועט זיך אין די קומענדיקע חדשים צונויפֿקלײַבן זייער אַ געראָטענער באַנד.

און דאָך דאַכט זיך מיר, אַז הײַיאָר איז דער אונטערשייד צווישן די זומער-פּלענער מײַנע און דער „רעאַליזירטער סחורה‟ גרעסער איידער אין די פֿריִערדיקע יאָרן. שולדיק איז אין דעם, פֿאַרשטייט זיך, נאָר איין מענטש — איך אַליין. אָבער איך באַשולדיק אויך דעם אַלגעמיינעם מצבֿ אויף דער וועלט. הגם די בלוטיקע געשעענישן פֿון דעם זומער קומען פֿאָר ווײַט פֿון מײַן אָקספֿאָרדער שטוב, רײַסן זיי זיך אַרײַן דורך דער טעלעוויזיע, פּרעסע, אינטערנעץ און שמועסן. איך דאַרף זיך מודה זײַן, אַז זייער אַ סך צײַט גייט בײַ מיר אַוועק — ווערט אין תּוך אַרײַן געפּטרט — אויף לייענען די גאָר ניט קיין פֿריילעכע נײַעס און זיי באַטראַכטן.

*

דער שורש פֿון אַ סך הײַנטיקע פּראָבלעמען איז, בלי-ספֿק, פֿאַרפֿלאַנצט געוואָרן כּמעט מיט 35 יאָר צוריק, אין דעצעמבער 1979, ווען לעאָניד ברעזשניעוו און זײַנע מקורבֿים אין פּאָליטביוראָ האָבן געשיקט אין אַפֿגאַניסטאַן אַ „באַגרענעצטן קאָנטינגעטן פֿון דער סאָוועטישע מיליטער‟ — אַזוי האָט מען עס גערופֿן אין דער סאָוועטישער פּראָפּאַגאַנדע. די רייד איז געגאַנגען תּחילת וועגן אַריבער 80 טויזנט מיליטערלײַט, שפּעטער — ביז 120 טויזנט. די צרות, וואָס די וועלט האָט איצט מיט דער „אַל-קײַדאַ‟ און ענלעכע ווילדקייטן איז אויסגעוואַקסן ווי אַ פּועל-יוצא פֿון יענער אינוואַזיע. אַמעריקע האָט געגעבן די אַנטי-סאָוועטישע מורדים אין אַפֿגאַניסטאַן געווער און די נייטיקע אויסשולונג, און דערמיט, מיט די אייגענע הענט, זיך באַטייליקט אין פֿאַרלייגן אַ יסוד פֿאַר דער נעץ פֿון מיליטאַנטישע איסלאַמיסטישע גרופּעס.

דערנאָך זײַנען געווען אויך אַ סך אַנדערע אַזעלכע זאַכן, פֿאַרלייגט מיט די אייגענע הענט. בפֿרט דער משוגעת, דער ממש נאַיִווער גלויבן, אַז מע דאַרף קודם-כּל, געבן דעם עולם די מעגלעכקייט צו באַטייליקן זיך אין די וואַלן; און דאָס אַליין איז שוין אַ סגולה פֿאַר אַלע פּראָבלעמען. איך געדענק נאָך, ווי דער פּרעזידענט בוש (דער ייִנגערער) האָט זיך געפֿרייט, ווען ווייניקער ווי אין צוויי יאָר אַרום נאָך אַראָפּוואַרפֿן דעם רעזשים פֿון סאַדאַם כוסיין, האָט מען אין איראַק דורכגעפֿירט וואַלן. אין דײַטשלאַנד, נאָכן אַראָפּוואַרפֿן היטלערן, האָט מען די וואַלן דורכגעפֿירט אין פֿיר יאָר אַרום, און אין איראַק — איינס און צוויי! מיר ווייסן שוין, וואָס פֿאַר אַ דעמאָקראַטיע, מישטיינס געזאָגט, האָט זיך צעבליט נאָך די וואַלן אין איראַק און שפּעטער אין אַפֿגאַניסטאַן.

דער משוגעת מיט וואַלן גייט ניט אַוועק. גלײַך ווי מע פֿאַרשטייט ניט, אַז די וואַלן אַליין פֿירן נאָך לחלוטין ניט צו קיין דעמאָקראַטיע. ווײַל דעמאָקראַטיע אַנטוויקלט זיך נאָר ווען עס זײַנען דאָ אינסטיטוטן פֿון ציווילער געזעלשאַפֿט. אָן זיי קען מען שפּילן זיך אין וואַלן, אָבער קיין דעמאָקראַטישע סיסטעם וואַקסט ניט אַרויס פֿון אַזעלכע שפּילן. מע זעט עס בולט אין אַ סך ערטער, בפֿרט אין איראַק, די אינוואַזיע וווּהין איז געווען ניט קיין סך קליגער און געראָטענער ווי די סאָוועטישע אינוואַזיע אין אַפֿגאַניסטאַן. עס באַקומט זיך, פֿאַקטיש, אַז די צוויי מלוכות, די סאָוועטישע און די אַמעריקאַנישע, האָבן, אין אַ גרויסער מאָס, צעשאָקלט די וועלט.

ניט געקוקט אויף אַלץ, איז די אַמעריקאַנער פּאָליטיק מיר פֿון דעסטוועגן אַ סך מער צום האַרצן, ווײַל זי איז, בדרך-כּלל, אַן אָפֿענע. די אַמעריקאַנער דעמאָקראַטיע איז אַזוי געמאַכט געוואָרן, אַז ס‘איז שווער עפּעס לאַנג אויסצובאַהאַלטן. אין דער זעלבער צײַט, איז ליגנערײַ, צבֿיעות געוואָרן אַן אָרגאַנישער טייל פֿונעם רוסישן לעבן. שוין אַ פּאָר חדשים שליס איך ניט אײַן די רוסישע טעלעוויזיע. אָבער אין אינטערנעץ לייען איך, אפֿשר צו פֿיל, דעם תּרגום-לשון פֿון פּוטינס פּראָפּאַגאַנדע. כ‘לייען און טראַכט, ווי אַזוי מענטשן, בפֿרט געבילדעטע, קענען גלייבן אין אַזעלכע זאַכן?

*

אָן דעם לייענען און דעם טראַכטן וואָלט איך זיכער אָנגעשריבן נאָך טויזנטער ווערטער פֿאַר מײַן נײַ בוך, וואָס רוקט זיך גאָר ניט אַזוי גיך, ווי איך וואָלט געוואָלט. איך ווייס, אַז איך בין ניט דער איינציקער, וועמען עס לאָזן ניט לעבן רויִק די כּלומרשט „ווײַטע‟ געשעענישן. צוריק גערעדט, ווי קען מען זיך באַהאַלטן פֿון דער צעשאָקלטער וועלט, אַפֿילו אין אַזאַ רויִק אָרט ווי אָקספֿאָרד?