דער קאָלעקטיווער זכּרון אין שלום אַשס ווערק

Collective Memory in Sholem Asch’s Work

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published September 10, 2014, issue of September 26, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

װעגן װאָס אַש זאָל ניט שרײַבן, האָט ער זיך תּמיד אָפּגערופֿן אױף די פּראָבלעמען און געשעענישן פֿון זײַן צײַט. זײַן ליטעראַרישער „זכּרון‟ איז קײן מאָל ניט געװען אָפּגעריסן פֿונעם איצטיקן מאָמענט, אַפֿילו װען ער האָט געשריבן װעגן אוראַלטע תּנכישע צײַטן. דװקא דער דאָזיקער אַקטועלער אַספּעקט פֿעלט בײַ סיטאַרזש. זי גיט אונדז אַ מין קאַטאַלאָג פֿון „פֿיגורן‟, װאָס האָבן אַ קנאַפּן שײַכות צו יענע קינסטלערישע, אידעיִשע, פּאָליטישע צװעקן, װאָס אַש האָט פֿאַר זיך געשטעלט אין יעדן ראָמאַן זײַנען. נאָך מער: צומאָל פֿאַרלירט זיך דער לײענער אין די צו פֿיל פּרטים, װאָס האָבן ניט קײן דירעקטן שײַכות צו דער טעמע פֿון זכּרון, װאָס שטערן צו פֿילן די געשפּאַנטע צײַט־אַטמאָספֿער. דער לעבעדיקער צײַטגײַסט לאָזט זיך דערקענען נאָר אינעם קאַפּיטל װעגן אַשס באַציִונגען מיט פּױלן און די פּױלישע ליטעראַטן, װאָס איז מסתּמא דאָס סאַמע געלונגענע אינעם בוך.

די מחברין קומט צו אַן אױספֿיר, אַז אַשס ליטעראַרישע װערק געהערן ניט צו די בעסטע מוסטערן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. זײער מעלה ליגט אין דער טעמאַטישער ברײטקײט, ניט אין דער קינסטלערישער קװאַליטעט אָדער אינטעלעקטועלן חריפֿות. דאַכט זיך, אַז אַזאַ מין אָפּשאַצונג איז ניט אין גאַנצן פּינקטלעך. אמת, װען מען נעמט שלום אַשס ראָמאַנען אַרויס פֿונעם אַקטועלן קאָנטעקסט פֿון זײַן צײַט, קאָנען זײ אױסזען פֿלאַך און ניט אָריגינעל, פֿול מיט קלישעען און האַלב־געבאַקענע מחשבֿות. אָבער װי אַ מפֿרש פֿון די ייִדישע און אַלװעלטלעכע דאגות־היום, איז אַש געװען אַ שאַרפֿזיניקער אָבסערװאַטאָר און אַן אָריגינעלער דענקער. מען דאַרף נאָר געפֿינען אַ געהעריקן שליסל צו זײַנע װערק. מען דאַרף זיך נאָר חידושן, הלמאַי סיטאַרזש האָט לגמרי איגנאָרירט צװיי װיכטיקסטע, הגם ביז גאָר פֿאַרשידענע, קריטישע װערק װעגן שלום אַש: די שאַרפֿע מאַרקסיסטישע קריטישע אָפּהאַנדלונג פֿון מאַקס עריק, און דן מירונס מוסטערהאַפֿטיקן סאָציאַל־קולטורעלן אַנאַליז פֿונעם ראָמאַן „איסט ריװער‟.

דער מעטאָדאָלאָגישער אַרײַנפֿיר צו דעם בוך פֿאַרמאָגט אַ סך אינטערעסאַנטע אײַנפֿאַלן, אָבער װען מען קומט צו דעם תּוך, זײַנען קײן גרױסע חידושים ניטאָ. די ייִדישע ליטעראַטור־פֿאָרשונג איז אַן אינטערנאַציאָנאַלע אונטערנעמונג, אָבער עד–היום פֿאַרמאָגן מיר נאָך ניט קײן עפֿעקטיװ נעצװערק פֿאַר קאָאָפּעראַציע צװישן פֿאַרשידענע בראַנזשעס. אין אַ גרױסער מאָס בלײַבט די פֿאָרשערישע אַרבעט אױף דער מדרגה פֿון באַשרײַבן און פֿאַרסך־הכּלען. שלום אַש איז נאָך אַלץ אפֿשר די סאַמע ניט־דערשאַצטע און ניט־פֿאַרשטאַנענע פֿיגור אין דער ייִדישער ליטעראַטור־געשיכטע, װאָס װאַרט אױף אַ געהעריקער פֿילזײַטיקער פֿאָרשונג לױט די מאָדערנע װיסנשאַפֿטלעכע סטאַנדאַרטן.