קונסט און קולטור

„יענטל‟ אין טעאַטער „דזשיי‟

"Yentl" in Theatre J

פֿון עדי מהלאל

טעאַטער „דזשיי‟ אין וואַשינגטאָן שטעלט איצט פֿאָר די דראַמאַטישע באַאַרבעטונג פֿון יצחק באַשעוויסעס באַרימטער דערציילונג „יענטל דער ישיבֿה-בחור‟. באַשעוויס האָט זײַן פּראָזע־טעקסט אַליין באַאַרבעט פֿאַר אַ פּיעסע אין די 1970קער יאָרן, אין איינעם מיט לאה נאַפּאָלין (די פּרעמיערע איז אויפֿגעקומען אין „טשעלסי טעאַטער‟, 1974). דער אָריגינעלער טעקסט באַשעפֿטיקט זיך, ווי באַקאַנט, מיטן לעבן פֿונעם יונגן מיידל יענטל, אַ רבֿס אַ טאָכטער מיט אַ שטאַרקער תּשוקה צום לערנען, וואָס קומט אין סתּירה מיט דעם טראַדיציאָנעלן לעבנס-שטייגער פֿון די מיזרח-אייראָפּעיִשע ייִדן.

זאָגט איר טאַקע דער טאַטע: „יענטל, דו האָסט אַ נשמה פֿון אַ מאַנצביל.‟ פֿרעגט זי: „פֿאַר וואָס זשע בין איך אַ נקבֿה?‟ — „אין הימל מאַכט מען אויך טעותים,‟ — ענטפֿערט דער טאַטע. נאָך איר טאַטנס טויט, גייט יענטל ווײַטער קעגן דעם טראַדיציאָנעלן פּאַטריאַרכאַלן שטראָם, פֿאַרשטעלט זיך ווי אַ ישיבֿה-בחור מיטן נאָמען אַנשל, און פֿאָרט אַוועק זיך לערנען אין אַ ישיבֿה.

פֿון דעם פּונקט אָן הייבט זיך אָן אַ סעריע מיספֿאַרשטענדענישן און פּלאָנטערס, וווּ יענטלאַנשל מוז לאַווירן צווישן אירעזײַנע באַציִונגען מיט אַן אַנדער ישיבֿה-בחור — אַבֿיגדור, און דאָס התחײַבֿות חתונה צו האָבן כּדת-משה־וישׂראל מיט אַ פֿרוי. אָט די סיטואַציע עפֿנט, פֿאַרשטייט זיך, אַ ברייט אָרט אויסצופֿאָרשן די טעמעס, וואָס האָבן צו טאָן מיט דער סעקסועלער אידענטיטעט.

וועגן באַשעוויסן דער דראַמאַטורג האָט דזשאָעל שעכטער מיט אַ פּאָר יאָר צוריק אָנגעשריבן אין „פֿאָרווערטס‟, אַז: “ביזן הײַנטיקן טאָג ווערט באַשעוויס-זינגער אָנערקענט פֿאַר זײַנע דערציילונגען, נישט זײַנע פּיעסעס; אָבער זײַנע ווערק פֿאַר דער בינע האָבן אַ וויכטיקע, כאָטש אַ פֿאַרשפּעטיקטע אַנטוויקלונג אין דער געשיכטע פֿונעם אַמעריקאַנער ייִדישן טעאַטער… אַזוי לאַנג ווי מע וועט באַאַרבעטן זײַנע [באַשעוויסעס, ע.מ.] ווערק אין זײַן אייגענער שפּראַך, וועט ווײַטער וואַקסן דער שם פֿון יצחק באַשעוויס-זינגער ווי אַ וויכטיקער ייִדישער אַמעריקאַנער דראַמאַטורג.‟ (שײַכותדיקע אַרטיקלען: //yiddish2.forward.com/node/3490).

שעכטער איז גערעכט. זינגער, וואָס איז געוואָרן אַ ייִדישער דראַמאַטורג גאָר שפּעט אין זײַן לעבן, האָט זיך אײַנגעגעבן צו פֿאַרהיטן, כאָטש אין דער פּיעסע „יענטל‟, דאָס געפֿיל פֿון ייִדיש, נישט געקוקט אויף דעם פֿאַקט, אַז מע רעדט ענגליש אויף דער בינע. אַדרבא, „יענטל‟ אינעם טעאַטער „דזשייס‟ וואָלט איך גערעכנט ווי איינע פֿון מײַנע בעסטע איבערלעבונגען פֿון ייִדישן טעאַטער בכלל.

אָבער די געראָטנקייט פֿון דער נײַער באַאַרבעטונג ליגט נישט נאָר אין דער „אַנטפּלעקונג‟, אַז באַשעוויס-זינגער, צוזאַמען מיט זײַנע באַרימטע פֿעיִקייטן ווי אַ פּראָזאַיִקער, איז דערצו נאָך געווען אַ וויכטיקער ייִדישער אַמעריקאַנער דראַמאַטורג. מע דאַרף דאָ אויך דערמאָנען דעם ענין מוזיק; עס גייט די רייד וועגן די לידער פֿון באַרבאַראַ סטרײַסענדס פֿילם-באַאַרבעטונג פֿון „יענטל‟ (1983). סטרײַסענדס לידער זענען דאָך געווען פֿול-געפּאַקט מיט קיטש, נוסח האָליוווּד. איז נישט צו פֿאַרחידושן, וואָס זינגערן אַליין האָט די ווערסיע נישט מוצא-חן געווען.

פֿאַר דער נײַער פֿאָרשטעלונג איז ספּעציעל געשאַפֿן געוואָרן גאָר אַן אָריגינעלע מוזיק פֿון דזשיל סאָבאָלן. סאָבאָל איז נישט צופֿעליק אויסגעקליבן געוואָרן צו נעמען אויף זיך די אויפֿגאַבע אָנצושרײַבן די נײַע מוזיק און לידער צו אָט דער פֿאָרשטעלונג. אַ זינגערין-דיכטערין, האָט זיך סאָבאָל קונה-שם געווען אין די 1990קער יאָרן מיט אירס אַ פּאָפּ-ליד „איך האָב אַ מיידל געקושט‟ (I Kissed a Girl). דאָס ליד איז עד-היום געבליבן סאָבאָלס גרעסטער שלאַגער. אָט זענען אַ פּאָר שורות פֿון אָט דעם ליד:

כ’האָב צום ערשטן מאָל
אַ מיידל געקושט […]
כ’האָב אַ מיידל געקושט
אירע ליפּן זענען געווען זיס,
זי איז פּונקט געווען אַזוי, ווי זי קושט מיך,
אָבער יאָ, כ’האָב אַ מיידל געקושט
דאָס קושן אַ מיידל וועט נישט איבערמאַכן די וועלט
אָבער יאָ, כ’בין אַזוי צופֿרידן, אַז כ’האָב אַ מיידל געקושט.
(איבערזעצונג: ע.מ.)

נו, צי פּאַסט טאַקע דער סטיל, צי נישט פֿאַר אַזאַ פּיעסע ווי „יענטל‟? סאָבאָלס נײַע לידער, אויסגעפֿירט דורך די אַקטיאָרן, זענען בבֿחינת אַ חנעוודיקער צוגאָב צו אַ חנעוודיקער פּיעסע לכתּחילה. די אַלע לידער זענען אינעם ראָק-פּאָפּ־סטיל, נוסח די 1960קער-1970קער יאָרן, מיט אַקוסטישע גיטאַרן און זיסע מעלאָדיעס, און האַרמאָניעס. אַנטקעגן סטרײַסענד, וואָס האָט אינעם פֿילם צוגעגעבן לידער אויף יעדן שריט און טריט, ביז עס ווערט שוין נימאס, ווערן סאָבאָלס לידער אַרײַנגעוועבט אויף אַ מער מילדן אופֿן. אַזוי מאַכן זיי נישט קאַליע די פֿליסיקייט פֿון דער דראַמע, און אפֿשר אַפֿילו העלפֿן צו וואָס שײך דער דינאַמיק פֿון דער דראַמע.

די אַקטיאָרן טוען אַ פֿײַנע אַרבעט, בפֿרט שײַנאַ בלאַס אין דער ראָלע פֿון יענטלאַנשל. בלאַס, מיט איר פֿעסט און דאָך ווייך פּנים, שפּילט איבערצײַגעוודיק אי די מאַנסבילישע יענטל, אי דעם ווײַבערשן אַנשל. מײַקל קעווין דאַרנאַל איז אויך גוט אין דער ראָלע פֿון אַבֿיגדור. די פֿאָרשטעלונג „יענטל‟ וועט שפּילן ביזן 5טן אָקטאָבער. מער פּרטים געפֿינען זיך אויף דער וועבזײַט: //washingtondcjcc.org/center-for-arts/theater-j/on-stage/14-15-season/yentl/

און אָט איז אַ קורץ שטיקל פֿון דער פּיעסע:

Yentl trailer from Theater J on Vimeo.