ווירקונג פֿון טובערקולאָז אויף דער ייִדישער ליטעראַטור

Impact of Tuberculosis on Yiddish Literature

הילפֿס־אָרגאַניזאַציע פֿאַר ייִדישע קראַנקע אויף טובערקולאָז און ד״ר טשאַרלז ספּיוואַק (לינקס)
הילפֿס־אָרגאַניזאַציע פֿאַר ייִדישע קראַנקע אויף טובערקולאָז און ד״ר טשאַרלז ספּיוואַק (לינקס)

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published September 21, 2014, issue of October 10, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

באַזונדערס אַקטיוו איז געווען דער דיכטער יהואש (יהואש־שלמה בלומגאַרטען). ער האָט אויפֿגעטאָן אַ גרויסע אַרבעט, כּדי שטעלן אויף די פֿיס דעם זשורנאַל „דער סאַנאַטאָריום‟, וואָס איז אַרויס ווי אַ צוויי־שפּראַכיקע — ענגלישע און ייִדישער — צײַטשריפֿט. דער זשורנאַל האָט געדרוקט סײַ נײַע ווערק אין ייִדיש, סײַ ענגלישע איבערזעצונגען. יודקאָווס אַרקטיקל באַקענט אונדז מיטן סימביאָז פֿון ליטעראַטור און צדקה, וואָס איז געווען כאַראַקטעריש פֿאַר דער אַרבעט, וואָס יהואש און אַ סך אַנדערע ייִדישע שרײַבער האָבן געפֿירט לטובֿת דעם דענווערער צענטער.

מיט יאָרן שפּעטער איז דער דיכטער ה. לייוויק אויך געווען איינער פֿון די פּאַציענטן פֿון דעם דענווערער JCRS, און האָט געווידמעט דער אָרגאַניזאַציע אַ ליד:

פֿיר בוכשטאַבן גרויסע אויף קוימען און טויער,
פֿיר גרויסע, פֿיר בוכשטאַבן: דזשיי, סי, אַר, עס. —
אַפּריל־טעג גענעענען. די בוכשטאַבן בליִען
נאָך איידער עס בליט דער טוליפּ און בעז.

אַ גאָלדענע זון גייט אַרויס אין באַגינען,
עס קומט אָן דער פֿרילינג אין פֿריִען וויזיט;
מיר אַלע — מיר טראָגן דאָס שטאַרבן אין זינען,
און קושן מיט ליבשאַפֿט דעם וויזיטאָרס טריט.

דאָס לײַב איז געלײַטערט, דאָס האַרץ איז גערייניקט, —
דאָס ליכטיקסטע ליכט אויפֿן טונקלסטן קאָפּ;
ס‘איז גוט מיט אַ סך׳ען אין פּײַן זײַן פֿאַראייניקט,
און טראָגן די פּײַן, ווי אַ הייליקע גאָב.

אין טויט און אין זון און אין אָנהויב פֿון פֿרילינג,
גיי אויף, און קום אויף, און אין נאָענטקייט קום צו,
אָ, ליד מײַנס, און זײַ ווי אַ זאַלביקע היילונג, —
אָ, וואָרט מײַנס, זײַ גלויבן און כּוח און רו.

אין לעצטע מינוטן די אויגן אַלץ זעען,
בײַם גוסס צוקאָפּנס — דאָס אייביקע „יע‟;
מײַן האַרץ, ווי אַ מילגרוים, איז פֿול מיט אַדיע׳ען,
און אָט בליט אויף ביימער אַ נײַער אַדיע

פֿאַר מיר זײַנען שוועלן — פֿאַרציטערטע סטרונעס,
פֿאַר מיר איז אַ שטויב פֿון אַ פֿענצטער — אַ נס;
איך נעם־מיט דעם חסד פֿון פֿרילינג און טרונעס, —
אַדיע, טיר און טויערן פֿון דזשיי, סי, אַר, עס…

דענווער איז ניט געווען דאָס איינציקע אָרט, וווּ טובערקולאָז־קראַנקע האָבן געזוכט אַ רעטונג פֿונעם חלאַת. דעם 21סטן אָקטאָבער 1913 האָט דער „פֿאָרווערטס‟ פֿאַרעפֿנטלעכט אַ קורצן אַרטיקל פֿון דעם דיכטער מאָריס ראָזענפֿעלד, וועלכער האָט געשריבן וועגן זײַן קאָלעגע יהואש:

„אונדזער דיכטער, אונדזער טײַערער און באַליבטער יהואש איז קראַנק, ערנסט קראַנק. דער שיקזאַל פֿאַרגינט אונדז ניט דעם נאָבעלן פֿאַרגעניגן צו האָבן אונדזער באַגײַסטערטן פֿרײַנד מיט אונדז אין ניו־יאָרק, זיך צו וואַרעמען אין דער גײַסטיקער זון פֿון זײַן געווינטשטער געזעלשאַפֿט.

דער כאַראַקטער פֿון זײַן קראַנקהייט איז אַזאַ, אַז ער מוז פֿאַרברענגען אין אַ מילדערן קלימאַט, און דער כאַראַקטער פֿון זײַנע פֿינאַנסן איז אַזאַ, אַז ער מוז זײַן אין אַ לאַנד, וווּ דער אַמעריקאַנער דאָלאַר זאָל האָבן מער ממשות ווי בײַ אונדז אין אַמעריקע. איבערהויפּט קען דער דיכטער איצט ניט פֿיל פּראָדוצירן.

ספּעציאַליסטן און פֿרײַנד פֿון קראַנקן פּאָעט האָבן דאַרום באַשלאָסן, אַז ער זאָל ווי צום גיכסטן אָפּפֿאָרן מיט זײַן פֿאַמיליע נאָך פּאַלעסטינע.‟

יהואש, לייוויק, ווי אויך שלום־עליכם און אַ צאָל אַנדערע שרײַבער זײַנען העלדן פֿון סאַני יודקאָווס דאָקטאָר־דיסערטאַציע. איך האָף, אַז אין אַ צײַט אַרום וועלן מיר לייענען אַ בוך, באַזירט אויף אָט דער אָריגינעלער פֿאָרשונג.