ווי איראַנישע ייִדן האָבן באַנײַט לאָס־אַנדזשעלעס

How Iranian Jews Shaped Modern Los Angeles

פֿון דזשינאַ נאַהאַל (Forward)

Published November 05, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צווישן די יאָרן 1920 און 1970 האָבן ס׳רובֿ פֿון די אַראַבישע לענדער פֿאַרטריבן די ייִדן, אָבער אין איראַן האָט דער מצבֿ פֿאַר די ייִדן זיך דווקא פֿאַרבעסערט. דער טאַטע פֿונעם שאַך, און שפּעטער — דער שאַך אַליין, האָבן באַשוצט די ייִדישע באַפֿעלקערונג. צום ערשטן מאָל אין 1,400 יאָר האָבן די ייִדן דאָרט געלעבט פֿרײַ און גענאָסן פֿון מזל־ברכה. אָבער אין 1978 האָט די איראַנישע רעגירונג זיי אויך פֿאַרטריבן, און זיי האָבן זיך באַזעצט אין צוויי ערטער: ניו־יאָרק און לאָס־אַנדזשעלעס.

הגם די איראַנישע ייִדישע אימיגראַציע איז געווען אַן אָנגעווייטיקטע, בפֿרט פֿאַרן עלטערן דור, איז עס, אין לעצטן סך־הכּל, געווען אַ ברכה פֿאַר זיי. פֿון דעסטוועגן, האָבן אַ טייל אַשכּנזישע אײַנוווינער אין לאָס־אַנדזשעלעס זיי נישט אויפֿגענומען זייער פֿרײַנדלעך. אָט זענען די קאָמענטאַרן וואָס איך האָב אָפֿט געהערט:

„עס געפֿינען זיך דאָ צו פֿיל פֿון זיי; זיי האָבן צו פֿיל קרובֿים; זייערע קינדער זענען צעפּיעסטשעט; זייערע פֿרויען פֿירן זיך ווי פּריצות; די געשעפֿטסלײַט זענען צו אַגרעסיוו; זיי זוכן בלויז מציאות, און אַפֿילו ווען זיי געפֿינען שוין אַ מציאה, בעטן זיי נאָך גרעסערע הנחות.‟

ווען איך פּרוּוו ווײַזן די קריטיקער, אַז די איראַנישע קהילה האָט אויך גוטע קוואַליטעטן; אַז אַ העלפֿט פֿון די דאָקטוירים אין לאָס־אַנדזשעלעס זענען איראַנישע, און אַז אַ סך פֿון זיי זענען באַרימטע פֿאָרשער אין דער וויסנשאַפֿט, בלײַבן יענע גלײַכגילטיק, ווײַל „די יונגע איראַנער ייִדן האָבן סײַ־ווי חתונה בלויז מיט אַנדערע איראַנער ייִדן‟.

די קריטיקער זענען מסתּמא אויך נישט צופֿרידן, וואָס די פּערסישע ייִדן האָבן אַ טונקעלע הויט, וואָס די מאַמעס רעדן צווישן זיך פּערסיש, וואָס זיי עסן וועטשערע שפּעט בײַ נאַכט, און וואָס זיי פֿײַערן צו פֿיל שׂימחות…

פֿון דעסטוועגן, זע איך אויך אַ בולטע סתּירה אין זייער קריטיק. די זעלבע קהילה־עסקנים, וועלכע באַקלאָגן זיך, אַז די איראַנישע ייִדן האָבן צו פֿיל קרובֿים און מאַכן צו פֿיל שׂימחות, קווענקלען זיך נישט צו קומען צו זיי, בעטן גרויסע נדבֿות. יעדן מאָנטיק און דאָנערשטיק באַערט מען נאָך אַן איראַנישן ייִד אָדער פּאָרפֿאָלק אויף עפּעס אַ בענעפֿיט, ווײַל זיי ווייסן, אַז זיי וועלן קענען אָנפּאַקן דעם זאַל מיט זייערע פֿרײַנד און שוועסטערקינדער. מיט אַנדערע ווערטער — מיט נײַע קוואַלן פֿון בײַשטײַער.

אַוודאי, זענען אויך דאָ אַ סך סימפּאַטישע אַשכּנזישע און ספֿרדישע ייִדן אין דער קהילה, און ס׳רובֿ פֿון די רבנים האָבן אַ סך אויפֿגעטאָן בײַם צונויפֿברענגען די איראַנישע און נישט־איראַנישע מיטגלידער פֿון דער קהילה. מע האָט שוין זיכער געמאַכט אַ פּראָגרעס, אָבער פּונקט אַזוי ווי דאָס שווערע געפֿאָר אויף די שאָסייען אין לאָס־אַנדזשעלעס — גייט עס זייער פּאַמעלעך.