„שׂפֿה יהודית‟ איז דער טײַטש ייִדיש

Speaking Jewish? You mean Yiddish?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published November 06, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

דערצו, אַזוי ווי אַ ריי באַקאַנטע רבנים, האָט יהודה הלוי געהאַלטן, אַז ייִדן האָבן תּמיד געשמוסט אויף לשון־תּרגום. די בראשיתדיקע שפּראַך פֿון אָדם און חווה האָבן זיי באַקומען בירושה פֿון נחס אייניקל עבֿר, כּדי צו באַנוצן זיך דערמיט נאָר פֿאַרן דאַוונען און אַנדערע הייליקע צוועקן. בקיצור, איז לשון־קודש זיכער גאָר אַ טײַערער און צענטראַלער טייל פֿון דער ייִדישער טראַדיציע, אָבער נישט אַ פֿאָלק־שפּראַך. שרײַבט אַרײַן אינעם „גוגל‟ די פֿראַזע „שׂפֿה יהודית‟ — וועט איר טרעפֿן אַ ריי אַרטיקלען וועגן ייִדיש, ווי אויך וועגן אַנדערע ייִדישע אומגאַנג־שפּראַכן. עס באַקומט זיך, אַז אַפֿילו אינעם הײַנטיקן העברעיִש, נישט געקוקט אויף די ביטערע שפּראַכן־מלחמות פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט, האָט זיך אָפּגעהיט די אַסאָציאַציע פֿון ייִדן — יהודים — דווקא מיט ייִדיש.

מילא, שרײַב איך אַרײַן אין דער זוך־מאַשין אַן אַנדער וואַריאַנט פֿון דער זעלבער פֿראַזע, „לשון יהודית‟. דער ערשטער „לינק‟, וואָס דער „גוגל‟ לייגט פֿאָר, איז וועגן אַן אונטערנעמונג, געווידמעט די פּערסישע דיאַלעקטן פֿון ייִדן אין איראַן, וואָס איז פֿאָרגעקומען מיט עטלעכע יאָר צוריק אינעם תּל־אָבֿיבֿער מוזיי „בית־התּפֿוצות‟. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז ווען מע זוכט אינפֿאָרמאַציע וועגן דער שפּראַך פֿון ייִדן אויף רוסיש, געפֿינט מען אויך אַ צאָל וועבזײַטן פֿון די קאַווקאַזישע ייִדן, וואָס רופֿן זייער איראַניש־פּערסיש לשון „דזשוהורי‟ — פֿונעם וואָרט „דזשוהוראָ‟, וואָס מיינט „ייִדן‟. אַן אַנדער אוראַלטע ייִדישע שפּראַך פֿונעם איראַנישן קורדיסטאַן, וואָס הייסט „הולאַולאַ‟ און שטעלט מיט זיך פֿאָר זייער אַן אייגנאַרטיקע מאָדערנע פֿאָרעם פֿון אַראַמיש, ווערט אַמאָל אויך באַצייכנט ווי „יהודיותא‟ — גאַנץ ענלעך צום לשון־קודשדיקן וואָרט „יהודית‟.

אַלע שפּראַכן אין דער וועלט זענען פּרײַזלאָזיקע אוצרות, וואָס מע מוז אָפּהיטן און אַנטוויקלען. ס׳איז זייער טרויעריק, אַז בלויז אַ געציילטע פּאָר ענטוזיאַסטן פֿאַרנעמען זיך הײַנט מיט באַרג־ייִדיש, לאַדינאָ אָדער ייִדישע דיאַלעקטן פֿון אַראַביש. אַזוי איז אָבער געשען, צוליב פֿאַרשיידענע היסטאָרישע סיבות, אַז בלויז אַרום ייִדיש איז אויפֿגעשטאַנען אַ מעכטיקע באַוועגונג, וואָס האָט עס דערקלערט ווי די נאַציאָנאַלע שפּראַך פֿון ייִדן.

בעת דער שפּראַכן־מלחמה אין ארץ־ישׂראל, האָבן די דערפֿינדער פֿונעם מאָדערנעם העברעיִש געפּרוּווט אײַנצופֿירן דאָס וואָרט „עבֿרי‟ ווי אַ באַצייכענונג פֿונעם נײַעם ציוניסטישן מין ייִד; דער טערמין איז אָבער נישט אָנגענומען געוואָרן
בעת דער שפּראַכן־מלחמה אין ארץ־ישׂראל, האָבן די דערפֿינדער פֿונעם מאָדערנעם העברעיִש געפּרוּווט אײַנצופֿירן דאָס וואָרט „עבֿרי‟ ווי אַ באַצייכענונג פֿונעם נײַעם ציוניסטישן מין ייִד; דער טערמין איז אָבער נישט אָנגענומען געוואָרן

מע וואָלט געקאָנט זאָגן, אַז די העברעיִסטן האָבן געשאַפֿן אַ שטאַרקערע אידעאָלאָגיע, מיט אַן עכטער אַרמיי און אַ פֿלאָט, ווי עס האָט זיך אַמאָל אויסגעדריקט מאַקס ווײַנרײַך. דער באַגריף „ייִדישע שפּראַך‟ אויפֿן מאָדערנעם העברעיִש גופֿא שיקט אָבער נאָך אַלץ אַוועק צו ייִדיש, און צומאָל אַזש ביז קורדיסטאַן. דער פּראָפֿעסאָר גלעד צוקערמאַן רופֿט דעם מאָדערנעם העברעיִש דווקא „ישׂראלי‟, און נישט „עבֿרית‟. אַזאַ נאָמען לייגט זיך טאַקע מער אויפֿן שׂכל; אויב די נײַע נאַציע הייסט ישׂראלים, זאָל זי רעדן אויף „ישׂראליש‟.

דאָס מיינט נישט, חלילה, אַז לשון־קודש און לשון־תּרגום זענען נישט קיין ייִדישע שפּראַכן. ווען אין אַ ייִדיש־רעדנדיקער שיל זאָגט מען קדיש צי אַ קאַפּיטל תּהילים, קלינגט יעדעס וואָרט הונדערט פּראָצענט ייִדישלעך. אַדרבה, מע קאָן זאָגן, אַז דווקא צוליב ייִדיש און דעם קאָנטעקסט פֿון דער טראַדיציאָנעלער דרײַ־שפּראַכיקער ייִדישער קולטור, בלײַבן די קלאַסישע לשונות פֿון תּנ״ך און גמרא אַן אייביקער אינטעגראַלער טייל פֿון ייִדיש־לעבן.

די העברעיִסטן האָבן — צום באַדויערן, מיט גרויס הצלחה — געשטרעבט אונטערצוברענגען ייִדיש, שרײַענדיק „יהודי, דבר עבֿרית‟. צוליב דעם אידעאָלאָגישן פּלאָנטער, האָבן זיי אָבער אַליין צונויפֿגעשטעלט אַ סתּירותדיקע שפּראַכיקע קאָנסטרוקציע, לויט וועלכער די פֿראַזע „יהודי, דבר יהודית‟ מיינט דווקא דעם „גלותדיקן זשאַרגאָן‟, און „עבֿרי, דבר עבֿרית‟ האָט בכלל נישט קיין זין אינעם הײַנטצײַטיקן קאָנטעקסט.