דער גורל פֿון שטעטל קראַסנאָסטאַוו

The Fate of Krasnostav

פֿון משה גאָנטשאַראָק

Published November 09, 2014, issue of December 05, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

בעת דעם בירגער־קריג האָבן אין קראַסנאָסטאַוו באַלעבאַטעוועט די פּאָליאַקן און דײַטשן, הײַדאָמאַקן און פּעטלוראָווצעס, די רויטע באַנדיטן פֿון בודיאָני און קאָטאָווסקי, וואָס יעדער פֿון זיי האָט געהאַלטן פֿאַר נייטיק צו פֿאַרגיסן ייִדיש בלוט. די ייִדישע זעלבשוץ האָט ווייניק גע­האָלפֿן.

אין די אָנהייב 1930ער יאָרן, נאָכן גרינדן דעם ערשטן קאָלווירט, האָבן נישט ווייניק ייִדישע משפּחות פֿאַר­לאָזט דאָס שטעטל. אַ טייל האָט זיך אײַנגעגעבן זיך אַרויסצורײַסן קיין פּאַלעסטינע און אַמעריקע, און די סאַמע געטרײַסטע אָנהענגער פֿון דער סאָוועטישער מאַכט האָבן זיך גע­לאָזט צו בויען אַ נײַ ייִדיש לעבן אין ביראָבידזשאַן. דעמאָלט האָט מען גע­זונ­גען דאָס לידל:

אַוועקגעפֿאָרן, אַוועקגעפֿאָרן יונגע יאַטן,
און מע האָט נאָר איבערגעלאָזט די מאַמע מיטן טאַטן…

שוין אין יענע 1930ער יאָרן האָט אָנגעהויבן צו פֿאַלן די צאָל ייִדישע אײַנוווינער פֿון קראַסנאָסטאַוו. די חסידישע דערציִונג האָט שוין קוים געזשיפּעט, און די מלמדים פֿלעגט מען נאָכפֿאָלגן און אַרעסטירן. די מורא פֿאַר דער מאַכט איז געוואַקסן, און דער אַלטער לעבנס־שטייגער פֿון „פֿירן אַ ייִדישע היים‟ איז גיך אונ­טערגעגאַנגען.

ווי אַ בײַשפּיל ברענג איך אַ פֿאַל, דערציילט פֿון מײַן זיידן. אַ יונג ווײַבל אין שטעטל האָט געהאַט אַ ייִנגעלע, האָט די „רויטע אַקטיוויסטקע‟ באַ­סיע פֿאָרגעלייגט עס אָנרופֿן מיטן נאָמען לענין, לכּבֿוד דעם גרויסן פּראָ­לעטאַרישן פֿירער. ווען די באָבע פֿונעם קינד האָט עס צעוויקלט, האָט זי פּלוצעם אָנגעהויבן שרײַען: „באַ­סיע, לענין האָט זיך באַפּישט!‟

אין 1941, ווען די דײַטשן זײַנען אָנגעפֿאַלן אויפֿן סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, האָבן די עלטערע לײַט, וועלכע האָבן איבערגעלעבט די ערשטע וועלט־מלחמה, באַרויִקט זייערע שכנים, אַז די דײַטשן טשעפּען נישט די ייִדן. אין די קלאַנגען, וואָס זײַנען דערגאַנגען פֿון פּוילן, האָט מען נישט געגלייבט, געהאַלטן, אַז ס׳איז אַ פּראָוואָקאַציע; און די כוואַליע פּוילישע פּליטים, אין 1939, האָט אויסגעמיטן דאָס שטעטל. האָבן ס׳רובֿ קראַסנאָסטאַווער ייִדן באַשלאָסן זיך נישט צו רירן פֿון אָרט. נאָך מער: אַ טייל האָט זיך אַפֿילו אומגעקערט צוריק אין שטעטל.