די מאָדע און די ערשטע וועלט־מלחמה

Fashion and the First World War

wikimedia.org

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 13, 2014, issue of December 05, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אין דעם נומער פֿון „ליידיס גאַרמענט וואָרקערס‟, וואָס איז אַרויס אין אויגוסט 1915, געפֿינען מיר אַן אַרטיקל מיטן קעפּל: „פֿרויען־מאָדעס און אַנדערע ענינים‟. דער אינטערעס צו מאָדעס איז בײַם זשורנאַל, און דעם יניאָן, געווען ניט קיין עסטעטישער, נאָר אַ (סאָציאַליסטיש באַפֿאַרבט) פּראָפֿעסיאָנעלער — פֿון די מאָדעס איז אָפּהענגיק געווען די אַרבעט. די מלחמה האָט געביטן דעם מצבֿ אין דער מאָדע, בפֿרט ווי זי איז אײַנגעפֿירט געוואָרן:

„די מאָדעס ווערן אַרויסגעגעבן פֿון די פּאַריזער מאָדיסטן, אָבער אָנגענומען און באַשטימט פֿאַר דער וועלט ווערן זיי דורך געוויסע פּראָמינענטע און באַוווּסטע רײַכע פֿרויען. בעפֿאָר [=פֿאַר] דער מלחמה פֿלעגט די סמעטענע פֿון די רײַכע פֿרויען פֿון דער וועלט זיך צוזאַמענקומען אין פֿראַנצויזישע פֿאַרגעניגנס־שטעט. אַ גראַפֿיניע, אַ באַראָנעסע, אַן אַקטריסע אָדער די פֿרוי פֿון אַן אַמעריקאַנער מיליאָנער פֿלעגט שטעלן די מאָדע. ווי ווילד אירע קליידער זײַנען ניט געווען, האָבן די איבעריקע „אָלרײַטניצעס‟ גלײַך איר נאָכגעטאַנצט; אַזוי איז די ווילדקייט אַרײַן אין דער מאָדע. … פּאַריז משוגע, די גאַנצע וועלט משוגע.‟

די מלחמה האָט עס געביטן און אַרײַנגעבראַכט אַ מיש־מאַש אין דער מאָדע און, ווי אַ פּועל־יוצא, אין דער „שמאַטע־אינדוסטריע‟. די פֿאַבריקאַנטן זײַנען ניט געווען זיכער, וואָס זיי האָבן געדאַרפֿט אויסאַרבעטן, און דער עולם האָט ניט געוווּסט, וואָס צו קויפֿן. אמת, האָט פּאַריז ניט אין גאַנצן פֿאַרלוירן זײַן אָרט. דער יוניאָן־זשורנאַל האָט, למשל, מיטגעטיילט, אַז „אויב די ידיעות וואָס די מאָדע־שרײַבער ברענגען פֿון פּאַריז זײַנען אמת‟, וועט זיך באַווײַזן אַ סך אַרבעט מיט „פּעטיקאָוטס‟ — אונטערקליידער. „די נײַעסטע מאָדע איז צו טראָגן צוויי פּעטיקאָוטס, איינע אַ דינע און איינע אַ דיקע. די דיקע איז פֿאַר געברויך — פֿאַר וואַרעמקייט — און די דינע איז פֿאַר דער וועלט. נאַטירלעך איז די דינע פֿול מיט קרויזן און פֿאַלדן, און קנייטשן אָן אַ שיעור.‟

נאָך איין בשׂורה־טובֿה האָט געבראַכט דער זשורנאַל, דהײַנו: די מלחמה האָט געעפֿנט פֿאַר די אַמעריקאַנער בגדים אַ נײַעם מאַרק — דרום־אַפֿריקע. ביז דער מלחמה פֿלעגט מען אַהין אַרײַנפֿירן אַזאַ סחורה פֿון אייראָפּע. איצט האָבן זיך אין אַמעריקע באַוויזן דרום־אַפֿריקאַנער סוחרים, וואָס זײַנען געקומען מיטן ציל אײַנצושטעלן קאָנטאַקטן מיט היגע פֿאַבריקן.

די מלחמה האָט געביטן ניט נאָר די טאָן־געבער אין דער מאָדע און די מאָדע גופֿא; גאַנץ ממשותדיק האָט זי געביטן אויך די סאָציאַלע ראָלע פֿון דער פֿרוי.