וווּהין זענען אַהינגעקומען די אייראָפּעיִשע פֿאָנדן פֿאַר ייִדיש?

Where Have the European Funds for Yiddish Gone?


פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published November 23, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

איך װיל זיך מודה זײַן, אַז אַ מאָל איז מיר אַ סך אָנגענעמער צו „באַזוכן‟ דאָס ייִדישע פֿעלד און „שמועסן‟ מיט די ייִדישע קולטוער־טוער, וועלכע זענען װײַט אָפּגעשײדט פֿון אונדז, אײדער צו טרעפֿן זיך אָדער הערן די הײַנטצײַטיקע חוצפּהדיקע יונגע „שטערן‟. מיט אַ חודש צוריק האָט מיר אָנגעקלונגען מײַן אַלטער חבֿר און מיך אײַנגעלאַדן אױף אַ גרױסן ייִדישן גאַלאַ־קאָנצערט, אין װעלכן ער װעט זינגען די גאַנצע צװײטע טײל. אין דער ערשטער טײל, אָבער, װעלן אָנטײל נעמען אַ סך באַקאַנטע ייִדישע זינגער. אַ גוטע בשׂורה… זיכער, אַז כ’בין געװען מסכּים.

אין אַ פּאָר טעג שפּעטער קלינגט ער מיר װידער אָן, אַנטשולדיקט זיך און זאָגט, אַז דעם קאָנצערט האָט מען איבערגעטראָגן, װײַל דער אימפּרעסאַריאָ האָט פֿאַרבעטן אױפֿטרעטן אױף דעם קאָנצערט אַ מײדל, די „סאַמע בעסטע הײַנטצײַטיקע ייִדישע זינגערין אױף דער װעלט‟, און יענע קען קומען קײן ישׂראל נאָר נאָכן ניטל. און װער איז די סאַמע־סאַמע?… פֿרעג איך דעם חבֿר. און יענער רופֿט מיר אָן אַ נאָמען, לאָמיר זאָגן: פֿרױלין איקס. הײב איך אָן צו שלאָגן זיך „על־חטא‟, און גלײַך כאַפּ איך זיך צו צו די אַלע פֿרישע „יו־טיובן און שמו־טיובן‟, ביז איך געפֿין אַ פּאָר אױפֿטרעטונגען פֿון דער פֿרױלין איקס אױף „ייִדיש‟.

גאָט מײַנער, פֿאַר װאָס האָב איך ניט אױסגעקריצט אױף דער װאַנט דעם תּמצית צו מרים שמומעװיטש־האָפֿמאַנס אַרטיקל „הינטער די קוליסן‟?… דהײַנו, - „דער ייִדישער טעאַטער קערט זיך אום צום אָנהייב — דראַמאַטורגן, וואָס קענען נישט קיין אלף, אויסגעשפּילטע פּיעסעס און בעזגראַמאָטנע אַקטיאָרן‟. צו זאָגן, אַז די „סאַמע בעסטע הײַנטצײַטיקע ייִדישע זינגערין אױף דער װעלט‟, די פֿרױלין איקס, איז נאָר אַ בעזגראַמאָטנע, איז װי גאָרנישט געזאָגט געװאָרן. צװײ שעה האָב איך זיך געדרײט דעם קאָפּ און געפּײַניקט די אױערן, ביז כ’האָב פֿאַרשטאַנען, אַז זי זינגט אױף אַ זעלטענעם סובדיאַלעקט פֿון אַ „שמיצעדרינסקע ייִדיש‟, װאָס איז געגרינדעט געװאָרן אױפֿן יסוד פֿון עפּעס אַן אוגראָ־פֿינישער שפּראַך. איך רעד שױן נישט, אַז די פֿרױלין איקס קװיטשעט אַזױ, אַז ס’איז פּשוט אַ רחמנות אױף אירע אײדעלע קישקעס. נאָר װאָס?… שײן איז זי, אױף אַלע ייִדישע טעכטער געזאָגט געװאָרן.

און כ’האָב זיך גלײַך דערמאָנט אין אַן אַלטן, אָבער גאָר אַ שײנעם אַנעקדאָט: אײנע אַ האַלב־נאַקעטע זינגערקע, פֿון די „סאַמע בעסטע הײַנטצײַטיקע זינגערינס אױף דער װעלט‟ האָט אַ מאָל אױפֿגעטראָטן אין אַ ריזיקן זאַל, פֿול געפּאַקט מיט יונגע באָסיאַקעס. און מע האָט זי אױפֿגענומען אױף „אוראַ‟. די זינגערקע האָט פֿאַרענדיקט דעם קאָנצערט, נאָר דער זאַל לאָזט זי נישט אַװעקגײן פֿון דער סצענע און מע האַלט אין אײן שרײַען „ביס!‟. די זינגערקע האָט אָפּגעזונגען־אָפּגעטאַנצט נאָך אַ ליד און נאָך אַ ליד… שױן, זי האָט שױן נישט קײן כּוח צו זינגען־שפּרינגען, גיט זי אַ זאָג אין מיקראָפֿאָן: „איך האָב שױן נישט קײן כּוח, מער קען איך נישט זינגען!‟ שטײט אױף אײנער אַ באָסיאַק, לױפֿט צו צו דער סצענע און גיט איר אַ זאָג: „מײדעלע, װער רעדט װעגן זינגען?… דו האָסט דאָך אַזאַ פֿאַנטאַסטישן קערפּער, אַז אַלע פּאָרנאָ־שטערן מעגן זיך אָפּסמען פֿון קינאה! פֿאַרמאַך דעם מיקראָפֿאָן און נאָר דרײ זיך אַרום איבער דער בינע, אַהער־אַהין, אַהער־אַהין…‟

ס’איז טאַקע לעכערלעך און ביטער. װאָס־װאָס, נאָר גוטע זינגערינס האָבן אױף דער ייִדישער בינע קײן מאָל ניט אױסגעפֿעלט און אױך הײַנט פֿעלן נישט. אַז װײ ז’אונדז, װען אױף דער ייִדישער בינע װעט אָנהײבן צו זינגען אַ „שײנער קערפּער‟ אָן ייִדיש אין מױל און האַרצן.

דער ראַפֿינירטער פֿראַנצײזישער פֿילאָסאָף און שרײַבער, פֿראַנסואַ דע לאַראָשפֿוקאָ, האָט אַ מאָל באַמערקט: „בײַ אונדז אַלעמען װעט סטײַען כּוח, כּדי איבערלעבן די צרות פֿון די נאָענטע‟. אַך, גאָטעניו באַרעמהאַרציקער, דאָס „ייִדישע פֿעלד‟ הינטער אונדזערע פּלײצעס איז טאַקע אומגעהײַער, נאָר לאָמיך גלײבן, אַז דע לאַראָשפֿוקאָ האָט געהאַט אַ טעות, לכל־הפּחות אין דעם, װאָס איז שײַך די צרות פֿון ייִדיש.