װילנע של מעלה און װילנע של מטה

Vilne – Celestial and Mundane

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 10, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די װילנער ייִדן, װאָס האָבן זיך אַקטיװ געשלאָגן קעגן די נאַציס, צװישן זײ — אַזעלעכע באַרימטע פּערזענלעכקײטן װי אַבֿרהם סוצקעװער און אַבאַ קאָװנער, זײַנען געװען בכּוח צו שאַפֿן דעם אימאַזש פֿון װילנע װי אַ שטאָט פֿון קעמפֿער. דאָס האָט זײ אױך דערמעגלעכט צו העכערן דעם פּרעסטיזש פֿון ייִדיש. אין אַ גרױסער מאָס האָט דװקא דער דאָזיקער אימאַזש געהאָלפֿן קריגן פֿינאַנציעלע שטיצע פֿאַר ייִדישע קולטורעלע אינסטיטוציעס און פּובליקאַציעס, אַזעלכע װי „די גאָלדענע קײט‟.

אַ ספּעציעלן סימבאָלישן באַטײַט האָט באַקומען הירש גליקס פּאַרטיזאַנער־הימנע, „זאָג ניט קײן מאָל‟. אַנאַ ליפּהאַרדט האָט געװידמעט דעם דאָזיקן ליד אַ גאַנצן קאַפּיטל. זי טענהט, אַז דאָס ליד שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ שטאַרקן קעגנזאַץ צו דער פֿאַרשפּרײטער מײנונג, אַז ייִדן האָבן ניט אַרױסגעװיזן קײן װידערשטאַנד קעגן די נאַציס. דער פֿאַקט, װאָס הירש גליק איז געװען אַ יונגער קאָמוניסט און די מוזיק שטאַמט פֿון דעם פּאָפּולערן סאָװעטישן „קאָזאַקישן‟ ליד פֿון די ברידער פּאָקראַס, האָט ניט געשטערט אַנדערע פּאָליטישע באַװעגונגען, בפֿרט ציוניסטן, צו פֿאַראײגענען דװקא דאָס דאָזיקע ליד װי אַ סימבאָל פֿון דער ייִדישער גבֿורה.

אַזױ איז געשאַפֿן געװאָרן די סימבאָלישע געשטאַלט פֿון „װילנע של מעלה‟, אָבער װאָס איז געשען מיט „װילנע של מטה‟, דער ממשותדיקער שטאָט װילניוס, דער הײַנטיקער הױפּטשטאָט פֿון דער ליטװישער רעפּובליק? ליפּהאַרדט אַנאַליזירט דעם מצבֿ און דעם צושטאַנד פֿון דער ייִדישער געגנט אין דער װילנער אַלטשטאָט. אין דער סאָװעטישער צײַט איז זי געװען אַ הפֿקר, אָבער נאָך דעם װי ליטע האָט באַקומען אומאָפּהענגיקײט אין 1991, איז די אַלטשטאָט געװאָרן אױסגעפּוצט; מען האָט דאָ געעפֿנט נײַע טײַערע באַרן, רעסאָטראַנען, האָטעלן און קראָמען, װאָס באַדינען, דער עיקר, טוריסטן פֿון אײראָפּע און אַמעריקע. „געהאָלפֿן‟ דעם דאָזיקן פּראָצעס האָט אױך דער פּשוטער פֿאַקט, װאָס כּמעט אַלע אַמאָליקע אײגנטימער פֿון די דאָזיקע הײַזער זײַנען אומגעקומען אינעם חורבן, און די נײַע בעל־הבתּים דאַרפֿן זיך ניט זאָרגן װעגן זײערע לעגאַלע טענות לױט דעם נײַעם ליטװישן רעסטיטוציע־געזעץ.

אָבער דער דאָזיקער אומשטאַנד װערט כּסדר ניט באַרירט אין די ויכּוחים אַרום ייִדישער װילנע. װילנע װערט געהאַלטן פֿאַר אַ סימבאָל פֿונעם ייִדישן קיבוץ, און ניט קײן שטאָט, װוּ עס האָבן געװױנט מענטשן פֿון בשׂר־דם, אָרעמע און פֿאַרמעגלעכע, קאָמוניסטן און ציוניסטן, פֿרומע און װעלטלעכע, מענער און פֿרױען. אין דעם זין איז די זכּרון־פּאָליטיק פֿון װילנע אַנדערש פֿון בערלין, װוּ הײַזער און אַפֿילו טראָטואַרן טראָגן שילדלעך מיט נעמען פֿון יענע ייִדן, װאָס האָבן אַ מאָל דאָ געלעבט. הײַנט זײַנען די װילנער יחידים פֿאַרבליבן בלױז אין יזכּור־ביכער און אין די ליטעראַרישע װערק פֿון אַבֿרהם קאַרפּינאָװיטש, חיים גראַדע, גריגאָרי קאַנאָװיטש, אַלכּסנדרה בורשטײן און אַנדערע ייִדישע און רוסיש־ייִדישע מחברים.