פּובליציסטיק

מײַן געהיימער רעדאַקטאָר

My Private Editor

פֿון עמיל קאַלין

ער האָט ווידער אָנגעקלונגען; איך האָב געמיינט ער האָט אין גאַנצן פֿאַרגעסן אין מיר, זיך אָפּגעזוכט אַנדערע באַשעפֿטיקונגען, אַנדערע אופֿנים צו פֿאַרברענען די צײַט, אָבער ניין - ער האָט זיך אומגעקערט. ער האָט זיך גענומען צו מיר ווידער. מײַן געהיימער רעדאַקטאָר איז געטרײַערער, ווי איך האָב געמיינט…

געשען איז דאָס אין אַ נישט־שבתדיקן שבת: פֿול מיט געפּילדער פֿון סאַמע אינדערפֿרי אָן.

דעם קינד האָט זיך געוואָלט אויף די הענט — נאָר אויף די הענט. עס איז געווען גענוג עס זאָל ליגן אַ מינוטקעלע אין בעטל, כּדי עס זאָל פֿאַרגיין אין אַ האַרץ-רײַסנדיקן געוויין, די שכנים זאָלן שוין, חלילה, מיינען אַז דער טאַטעשי קוילעט אים אָן אַ מעסער, גאָט זאָל אָפּהיטן.

די מאַמעשי איז געלעגן אין בעט, געפּרוּווט אַרײַנכאַפּן נאָך אַביסל שלאָף. אַזוי אַרום בין איך פֿאַרבליבן אַליין אויפֿן פֿראָנט.

איך האָב געפּרוּווט אים געבן דעם סמאָטשיק און ער האָט אים אויסגעשפּיגן מיט פֿאַראַכטונג; אַ פֿלעשעלע — אויסגעשפּיגן און געוויינט נאָך שטאַרקער. איך האָב אים געביטן די ווינדלען און ער האָט זיך אַ קאַפּעלע באַרויִקט אָבער די פֿײַער־איבעררײַס איז געווען אַ קורצווײַליקע. ער ווידער אָנגעהויבן וויינען און דעמאָלט האָט דער טעלעפֿאָן זיך צעקלונגען.

געוויינטלעך איז אונדזער טעלעפֿאָן שטיל, און שבת איז ער נאָך שטילער: עס קלינגען אָן בלויז משפּחה און נאָענטע פֿרײַנד.

איך האָב באַשלאָסן, אַז איך וועל בשום-אופֿן נישט אויפֿהייבן דאָס טרײַבל, דער רוח זאָל נעמען דעם טעלעפֿאָן! איך האָב נישט קיין כּוח פֿאַר אים, איך האָב נישט מיט וועמען צו רעדן און וואָס צו זאָגן.

אָבער דער טעלעפֿאָן האָט ווײַטער געלונגען. ווער קען עס זײַן? אום שבת? אפֿשר האָט זיך חס-ושלום געטראָפֿן אַן אומגליק? אַ נויטפֿאַל? אַ טאַטנס האַרץ קלערט אָפֿט וועגן נויטפֿאַלן און אומגליקן.

איך האָב אויפֿגעהויבן דעם טרײַבל, גרייט די ביטערע בשורה זאָל מיר אַ שלאָג טאָן אין פּנים און עס איז געווען ער; דער געהיימער רעדאַקטאָר. איך האָב גלײַך דערקענט דעם הייזעריקלעכן קול וואָס רעדט אַרויס יעדעס וואָרט באַזונדער, ווי עס וואָלט געטראָגן אין זיך אַ באַזונדער חשיבֿות, און שליסט אויס יעדן זאַץ מיט אַ קליינעם כאָרכל - אַ דונערל.

„אַ גוטן מאָרגן אײַך, פֿרײַנד קאַלין.‟

דאָס קינד האָט זיך געצאַפּלט אויף מײַנע הענט און אַרויסגעלאָזט שטיקער דערשטיקן געוויין.

„גוט־מאָרגן.‟

„אַ גוטן שבת אײַך, דאָ רעדט ר’ איקס. איך האָב אַ פּאָר באַמערקונגען וועגן אײַער לעצטן אַרטיקל וואָס איז דערשינען אין ׳פֿאָרווערטס׳. עטלעכע סטיליסטישע פֿעלערן, וואָס איך האָב געטראָפֿן. איך האָף איר האָט צײַט אויסצוהערן.‟

פֿעלערן? די וועלט איז פֿול מיט פֿעלערן. דאָס לעבן איז אַ קנויל גרײַזן, קרומקייטן און אומפּינקטלעכקייטן.

איך וואָלט גערן געקראָגן שמיץ צוליב לעסטערן מיטן פֿעדער די הייליקסטע הייליקטום — ייִדיש, אַזוינס טרעפֿט זיך נישט זעלטן מיט יונגע חבֿרה וואָס רירן זיך צו צו איר, אָבער דער מאָמענט איז נישט געווען אַ פּאַסיקער.

מײַן ענטפֿער איז געווען אַ קורצער: „אַנטשולדיקט מיך, איך מוז באַלד אַרויסגיין.‟

אויך דעם קינדס געוויין האָט געכאַפּט אַ הייזערקילעכקייט אַזאַ.

מײַן געטרײַער געהיימער רעדאָקטאָר האָט זיך פֿאַרטראַכט: „איך פֿאַרשטיי אײַך. איז, איך לייג פֿאָר אָפּלייגן דעם שמועס אויף אַן אַנדער טאָג, ווען איר וועט האָבן מער צײַט.‟

„יאָ, יאָ, נישט הײַנט.‟

„איך וואָלט זייער געוואָלט האָבן די געלעגנהייט שמועסן מיט אײַך באריכות וועגן אײַער שרײַבן.‟

„אַ דאַנק, אָבער נישט הײַנט.‟

„גוט, איז זײַט מיר געזונט און אַ גוטן שבת.‟

אַ קנאַק פֿון אַן אַראָפּגעלאָזטן טרײַבל האָט איבערגעריסן דעם שמועס. איך האָב אַראָפּגעלייגט דאָס טרײַבל און לײַכטער געאָטעמט.

דאָס קינד האָט געדריגעט מיט די פֿיס און געפֿאָכעט מיט די הענט.

„וואָס וויל דער פֿעטער פֿון דײַן טאַטעשי?‟ האָב איך אַ פֿרעג געגעבן מײַן אוצרל און נישט באַקומען קיין ענטפֿער.

איז דאָס אַ ייִדישע אָדער ייִדישיסטישע זאַך — שטענדיק פֿאַרריכטן יענעם? קיינמאָל נישט זײַן צופֿרידן? מייסר זײַן איבער אַ קאָמע אָדער אַ פּינטעלע? אַ פֿאַרפּלאָנטערטער זאַץ איז אַ דירעקטער דראָונג איבער דער עקזיסטענץ פֿון ייִדיש, זיך אַרויסכאַפּן מיט אַ דײַטשמעריש וואָרט — אַ מעסער אין האַרצן. פֿאַרוואָס?

איך מוז מודה זײַן אַז מײַן קריטיקער איז אַ גאָלדענער. טאַקע. פֿאַראַן ערגערע. אָט למשל, בין איך אַ מאָל געגאַנגען אויף אַ ייִדישער אונטערנעמונג מיט אַ חבֿר, אַ קאָלעגע, און ווי נאָר די אונטערנעמונג האָט גענומען אַן עק איז אונדז אַקעגנגעשפּרונגען אַן עלטערער מאַן מיט אַ צעאַקערטן, זון-אָפּגעברוינטן פּנים און אַ שטרוי-היטל אויפֿן קאָפּ.

ער האָט געקענט מײַן חבר פֿון ניו-יאָרק. רעדן האָט ער גערעדט אויף אַ סאָרט בעסאַראַבער יִידיש; זײַן פֿאַרהאַרטעוועטער רוסישער אַקצענט איז געווען צו לאַסט אויף די ווערטער:

„און דו שרײַבסט פֿאַרן ׳פֿאָרוועטס׳, אַיאָ?‟ האָט ער זיך געווענדט צום חבֿר. שיין, דו שרײַבסט בעסער ווי דו רעדסט. דײַן שרײַבן איז היימישער ווי דײַן רעדן. די ווערטער באַקומען זיך בײַ דיר נישט זייער נאַטירלעך.‟

נו, וואָס טוט מען מיט אַזאַ קאָמפּלימענט? אַזאַ האַרציקייט? וווּהין אַנטלויפֿט מען?

מײַן חבֿר האָט אַ צי געטאָן מיט די אַקסלען און אַרויסגעקוועטשט פֿון זיך אַ שמייכל. איז ער, מסתּמא, שוין אַן אויסגעפּרוּווטער מיט אַלערליי מינים חוצפּה און גראָבקייט און מענטשן פֿון דעם מין פֿון דעם בעסאַראַבישן קאַובוי.

איך קוק אַרויס אויף דעם מאָמענט ווען איך וועל קענען טאַקע גוט ענגליש אָדער כאָטש בעסער איך זאָל קענען לייענען פֿיליפּ ראָטס ביכער אינעם אָריגינאַל; דעמאָלט וואָלט איך זיך נישט געפֿוילט, אײַנגעלייגט וועלטן, געשפּאַלטן די הימלען צו קריגן זײַן טעלעפֿאָן־נומער, אָנגעקלונגען און געמאָלדן:

„פֿיליפּ, זיסינקער, דו קענסט מיך נישט אָבער איך קען דיך יאָ. איך האָב זיך געלערנט צוועלף יאָר אין אַן ענגלישער גימנאַזיע, אָבער איך וויל מיך נישט גרייסן דערמיט. בקיצור, זײַ נישט בייז אָבער איך האָב געטראָפֿן עטלעכע גרויזאַמע פֿעלער און סטיליסטישע מאָנסטערס אין דײַן לעצטן בוך, איז, הער מיך אויס…‟

דאָס הייסט גיור לחומרא.