ייִדישע פּיאָנירן אין די קאָלאָראַדער בערג

Jewish Colonists Exploring Colorado Frontiers

שלתּיאלס און האַרטס קראָם אין קאָטאָפּאַקסי
Courtesy of the Beck Archives, CJS and Special Collections, University Libraries, University of Denver
שלתּיאלס און האַרטס קראָם אין קאָטאָפּאַקסי

פֿון אָדם ראָוונער (Forward)

Published January 08, 2015, issue of January 23, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צוליב דער טעטיקייט פֿון שלתּיאל, הייפּרין און יעקבֿ מילשטיין, אַן אַנדער רוסישער ייִד, וועלכער איז געבוירן געוואָרן אין אַ ווירטשאַפֿטלעכער ייִדישער קאָלאָניע, האָט די באַפֿעלקערונג פֿון דער ייִדישער קהילה אין קאָטאָפּאַקסי שוין באַטראָפֿן אין אַפּריל 1882 50 נפֿשות. די ייִשובֿניקעס זענען אַלע געווען פֿרומע ייִדן. אין קאָלאָראַדאָ האָבן זיי זיך פֿאַרנומען מיט דער שווערער פֿאַרמערײַ־אַרבעט. עס האָט זיך צווישן זיי געטראָפֿן אַ געניטער טעסלער, אַ שנײַדער, אַ מלמד און אַ שוחט.

שאול־בער מילשטיין — איינער פֿון די פּראָמינענטע ייִדן אין קאָטאָפּאַקסי
Courtesy of the Beck Archives, CJS and Special Collections, University Libraries, University of Denver
שאול־בער מילשטיין — איינער פֿון די פּראָמינענטע ייִדן אין קאָטאָפּאַקסי

איינער פֿון די תּושבֿים האָט אָנגעהויבן האַנדלען מיט תּבֿואה; נאָך איינער האָט געעפֿנט אַ שענק. עס האָט זיך באַקומען אַ גאַנצע קהילה. אין פֿאַרגלײַך מיט די טיפּישע אַמעריקאַנער פּיאָנירן, האָבן זיי פֿאַרוואַנדלט אַ סקלאַד אין אַ קליינער שיל און אָנגענומען אַן אָרטיקן געזעץ, לויט וועלכן שבת טאָר קיינער נישט אַרבעטן. בראָש מיט יוליוס שוואַרץ, אַ יונגער באַאַמטער פֿון HEAS, האָבן זיי געפּראַוועט אַ הכנסת־ספֿר־תּורה. דעמאָלט האָט מען געלייענט די פּרשה „חוקות‟, וווּ עס גייט אַ רייד וועגן לאַנגע ייִדישע וואַנדערונגען אינעם מידבר — גאַנץ צוגעפּאַסט צום טרוקענעם ראַיאָן, וווּ די קאָלאָניסטן האָבן זיך באַזעצט.

שפּעטער, איז צווישן שלתּיאל און שוואַרץ אויסגעבראָכן אַ מחלוקת. שלתּיאל האָט באַשולדיקט די פֿרומע תּושבֿים אין „פֿוילקייט‟ און „אָבערגלויבענישן‟, ווײַל זיי האָבן געפּטרט אַ סך צײַט אויף צוגרייטונגען צו יעדן ייִדישן יום־טובֿ. שוואַרץ האָט געטענהט פּונקט פֿאַרקערט, אַז די ייִשובֿניקעס זענען „ערשט־קלאַסיקע‟ און פֿלײַסיקע אַרבעטער. צוליב דעם שווערן קלימאַט, וועלכער האָט כּסדר חרובֿ געמאַכט די גערעטעניש, און אַ ריי אַנדערע צרות, האָבן אַ סך פּיאָנירן שפּעטער פֿאַרלאָזט דעם פֿאַרמערײַ־פּראָיעקט און אַוועקגעפֿאָרן פֿון קאָטאָפּאַקסי. אינעם יאָר 1884 איז די קאָלאָניע בטל געוואָרן.

דזשאָאַן אַבראַמס, אַ פּראָפֿעסאָרין פֿון געשיכטע בײַם דענווער־אוניווערסיטעט, וועלכע האָט אָנגעשריבן צוויי ביכער וועגן די בראַווע ייִדישע פּיאָנירן, האָט באַמערקט, אַז הגם שלתּיאלס טרוימען זענען דורכגעפֿאַלן, האָט דער קורצער פּעריאָד פֿונעם לעבן אין קאָטאָפּאַקסי געהאָלפֿן די קאָלאָניסטן צו ווערן געניטע ייִדישע טוער, וועלכע האָבן איבערגעלאָזט אַ ממשותדיקע השפּעה אויפֿן אַמעריקאַנער מערבֿ — ווען זיי האָבן זיך באַזעצט אין דענווער — 150 מײַל פֿון דער פֿאַרלאָזטער קאָלאָניע.