אײַזנבאַן־געשיכטעס פֿון סאָװעטישן גיהנום

Railroad Stories from a Soviet Hell

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published January 28, 2015, issue of February 23, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דאָס יונגע פּאָרפֿאָלק האָט געקראָגן אַן אַרבעט „צו פֿירן צװײ װאַגאָנען מיט בראָנפֿן. די װאַגאָנען זענען אָפֿענע און אױף יעדער פּלאַטפֿאָרמע געפֿינען זיך 18 פֿעסער, װוּ עס זענען פֿאַראַן צו 500 און צו 800 ליטער.‟ די לאַנגע רײַזע מיט בראָנפֿן איבער אַזיע, לכתּחילה מיט דער באַן און דערנאָך מיט דער שיף, װוּ אױף יעדן שריט און טריט האָט מען געמוזט אָפּגיסן אַ ביסל י״ש פֿאַר יעדער קלײנער טובֿה מצד די סאָװעטישע באַאַמטע און אַרבעטער, איז אפֿשר דער פֿרײלעכסטער עפּיזאָד אינעם גאַנצן בוך. אָבער דאָס גליק האָט געדױערט ניט לאַנג. װען זײ האָבן זיך בשלום אומגעקערט אַהײם, האָט זיך דער פּאָליטישער מצבֿ װידער געענדערט; דאָס מאָל איז ערליכסאָן אַרעסטירט געװאָרן בלױז פֿאַר דעם, װאָס ער האָט אָפּגעהיט זײַן פּױלישן פּאַס און איז ניט געװאָרן אַ סאָװעטישער בירגער.

דעם נײַעם אַרעסט האָט ערליכסאָן איבערגעטראָגן אַ סך שווערער װי די פֿריִערע תּפֿיסה־יאָרן. אָבער ער איז געראַטעװעט געװאָרן דורך זײַן געטרײַער פֿרױ, װאָס האָט זיך דערשלאָגן צו די סאַמע הױכע סאָװעטישע פֿענצטער. סוף־כּל–סוף, האָבן זײ געקראָגן רעכט צו פֿאַרלאָזן רוסלאַנד און זיך אומצוקערן קײן פּױלן. דאָס באַגעגעניש מיטן באַפֿרײַטן הײמלאַנד איז געװען זײער ביטער: „קײן ייִדן זעט מען נישט. זינט מיר זענען אַריבער די פּױלישע גרענעץ, האָט מען נאָך אַלץ קײן ייִד נישט געזען. מיר פֿאָרן אַדורך נעבן שטעטלעך, װעלכע זענען געװען דורכױס ייִדישע, איצט זעט מען דאָ בלױז פּאָליאַקן. די גאַסן, דער מאַרק־פּלאַץ, די הײַזלעך — אַלץ, װאָס האָט אַ מאָל געראָיעט מיט ייִדיש לעבן, איז איצט אױסגעפֿילט מיט פּאָליאַקן.‟

דאָס איז געװען דער עיקר־חילוק צװישן סאָװיעט–רוסלאַנד און פּױלן: אין רוסלאַנד האָט מען געטראָפֿן ייִדן אומעטום, אַפֿילו צװישן די ברוטאַלע אָפֿיצירן פֿון געהײם־פּאָליצײ, װאָס האָבן גערעדט ייִדיש. אין פּױלן איז געװען „יודען־רײן‟.

די ענגלישע איבערזעצונג פֿון „מײַנע פֿיר יאָר אין סאָװיעט־רוסלאַנד‟ לײענט זיך װי אַ שװערע, אָבער פֿאַרכאַפּנדיקע געשיכטע. דער איבערזעצער האָט אָפּגעהיט דעם מחברס זאַכלעכן סטיל מיט שאַרפֿזיניקע אָפּשאַצונגען און קלוגע אָבסערװאַציעס. דער לײענער אַנטדעקט פֿאַר זיך דעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד אונטער סטאַלינס מאַכט װי אַ ריזיק לאַנד, װוּ מען קאָן קײן מאָל ניט זײַן זיכער אין דעם, װאָס עס װעט זיך מיט אים טרעפֿן אינעם קומעדיקן מאָמענט.

ערליכסאָן פֿאָרמולירט דעם מהות פֿונעם דאָזיקן לאַנד קורץ און שאַרף: „דאָס סאָװעטישע לאַנד איז נישט בלױז גרױזאַם, עס איז אױך קאָמיש‟. אױף ענגליש איז דאָס לעצטע װאָרט איבערגעזעצט געװאָרן װי „אַבסורד‟. אפֿשר שטעקט אין דעם דער צײַט־אונטערשיד אין דאָס אָפּשאַצן זי; דאָס, װאָס איז געװען קאָמיש דעמאָלט, זעט אױס װי אַן אומזין הײַנט.