נײַעס פֿון וואַרשע

News From Warsaw

אַ גרופּע קאָרעספּאָנדענטן אין וואַרבורג־קאָלאָניע, 1923
Joint Distribution Committee Archives
אַ גרופּע קאָרעספּאָנדענטן אין וואַרבורג־קאָלאָניע, 1923

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published February 10, 2015, issue of March 06, 2015.

אויסשטעלונג פֿון פֿעליקס וואַרבורג־קאָלאָניע

אין ברעסט־ליטאָווסק בײַם טײַך בוג, איז דעם 3טן פֿעברואַר געעפֿנט געוואָרן אַ נײַע אויסשטעלונג אונטערן טיטל: „דער קאָד פֿון זכּרון‟.

דער „דזשוינט‟ האָט געבויט נאָך דער ערשטער וועלט-מלחמה הײַזער פֿאַר אָרעמע, פֿונעם קריג געליטענע ייִדישע אַרבעטער אין דער געגנט. אויף דער אויסשטעלונג קען מען זען דאָקומענטן פֿונעם פּראָיעקט, אַלטע און נײַע פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון די הײַזער, וואָס שטייען, אַגבֿ, אויפֿן אָרט ביזן הײַנטיקן טאָג. די הײַזער האָבן געהייסן אויף פּויליש KOLONIA FELIKSA WARBURGA.

פֿעליקס וואַרבורג איז געווען דעמאָלט דער פֿאָרזיצער פֿון „דזשוינט‟. די קאָלאָניע האָט געהאַט 12 הײַזער, און אין יעדן הויז — אַכט צימערן. געבויט האָט מען אויך אַ מיקווה, אַ צימער אויף צו וואַשן וועש און אַ קראָם.

אפֿשר וואָלט געווען אַ געדאַנק צו רעסטאַוורירן די שיינע הילצערנע הײַזער, וואָס געפֿינען זיך הײַנט אין אַ שלעכטן מצבֿ.

„ווײַסע פֿלעקן‟ אויפֿן ווירטועלן שטעטל

דער מוזיי פֿאַר דער געשיכטע פֿון פּוילישע ייִדן אין וואַרשע האָט אַ וועבזײַטל — WIRTUALNY SZTETL, דהײַנו, „דאָס ווירטועלע שטעטל‟. די עקספּערטן פֿונעם ייִדישן מוזיי לאָזן אונדז דאָרט וויסן ווי די ייִדן האָבן געלעבט אין פּוילן, וואָס האָבן זיי געשאַפֿן אויף אַלע געביטן, וכּדומה.

נעמט, למשל, דאָס קולטורעלע לעבן אין וואַרשע פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה. ווי באַקאַנט, איז וואַרשע געווען דער צענטער פֿון ייִדישער ליטעראַטור און טעאַטער. איציק מאַנגער האָט פֿאַרבראַכט זײַנע בעסטע שעפֿערישע יאָרן אין וואַרשע. דאָ האָט ער אָנגעשריבן „די מגילה לידער‟; די דיאַלאָגן און לידער פֿאַרן ייִדישן פֿילם „ייִדל מיטן פֿידל‟. איציק מאַנגער אָבער איז דעם פּוילישן ייִדישן מוזיי נישט באַקאַנט. שם מאַנגער לא יזכר ולא יפקד אויף זײַן וועבזײַטל. פּרץ דערמאָנט מען יאָ. נישטאָ קיין וואַרשעווער תּושבֿ, וואָס זאָל נישט וויסן דעם נאָמען פּרץ, צוליב דער פּרץ־גאַס.

דער ביאָגראַף פֿונעם מוזיי דערמאָנט פּרצן, דער עיקר, ווי אַ תּושבֿ פֿון זאַמאָשטש. דער פֿאַקט, וואָס זײַן הויז אויף דער צעגלאַנע־גאַס איז געווען במשך פֿון יאָרן בית־ועד לחכמים, אַ מקדש פֿאַר יונגע ייִדישע שרײַבער, ווערט אין גאַנצן נישט דערמאָנט. דער וויכטיקסטער אַדרעס פֿאַר ייִדישע שרײַבער, וואָס זענען געקומען פֿון אַלע שטעט און שטעטלעך קיין וואַרשע, איז געווען צעגלאַנע 1. ס׳איז גענוג צו לייענען שלום אשס טעקסט „מײַן ערשטע באַקאַנטשאַפֿט מיט פּרצן‟, כּדי צו פֿאַרשטיין די צענטראַלע ראָלע וואָס פּרץ האָט געשפּילט אינעם ייִדישן ליטעראַרישן לעבן אין וואַרשע. ווי געזאָגט, דעם ייִדישן מוזיי איז דאָס אין גאַנצן ניט באַקאַנט.