אױסער מיר, און מײַן זכּרון...

Outside of Myself and My Memory

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published February 12, 2015, issue of March 06, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער דיכטערישער כּוח־הדמיון לאָזט זיך אױפֿװעקן דורך סאַמע נישטיקע קלײניקײטן, װי אַ ריח אָדער אַ קלאַנג, „הײמישע ריחות‟ פֿון „שפּעצערײַ־געװעלבן‟, פֿון „שניטװאַרג־קראָמען‟, אָדער אַפֿילו פֿון „המונען אױפֿן מאַרק‟ — טראָגן דעם דיכטערס פֿאַנטאַזיע אַװעק „װי אױף אַ צױבער־טעלער / איבער שפּילעװדיקע, טומלענדיקע מחנות, / צאַפּלדיקע צװישן ליכט און שאָטן, / צװישן עצבֿות און געזאַנג…‟ אָט דער דאָזיקער געפֿיל פֿונעם בינו־לבינו–צושטאַנד, פֿון זײַן צװישן דאָ און דאָרט, צװישן פֿרײד און װײטיק, צװישן הײַנט און נעכטן, איז זײער כאַראַקטעריש פֿאַר שפּיגלבלאַטס דיכטערישן געדאַנקענגאַנג. זײַנע לידער זײַנען אַ מין מחיצה: „זי שנײַדט מיך אַדורך װי אַ בליץ אין אַ שטורעם / און װײטיק און פֿרײד צוזאַמענגעגאָסן / שטראָמען אין מיר, און איך װײס ניט װוּהין‟. דער דיכטער בלײַבט שטעקן אין דער מיט, צעשפּאָלטן צװישן דעם חלום און דער װאָר.

שפּיגלבלאַט האָט פֿולקום באַהערשט די פּאָעטישע מלאכה. זײַן חוש פֿאַר דער פֿאָרם און דער שפּראַך דערמעגלעכט אים אױסצודריקן די סאַמע צאַפּלדיקע געפֿילן און טיפֿזיניקע מחשבֿות פּראָסט און עלעגאַנט. זײַנע פּאָעטישע קרובֿים זײַנען זײַנע לאַנדסמענער איציק מאַנגער און אליעזר שטײנבאַרג, און אױך משה־לײב האַלפּערן. בײַ זײ האָט ער זיך אָנגעלערנט געשליפֿענע פּינקטלעכקײט, טרעפֿלעכקײט און טרױעריקע איראָניע, װאָס די װאָרצלען ליגן אין דער ייִדיש־דײַטשישער, לרובֿ עסטרײַכישער, ליטעראַרישער טראַדיציע. אָבער „די װעלט, משה־לײב, שטײט ניט מער אין דרױסן.‟ אַ נײַער קעניג „מיט וועלפֿישע אױגן‟ איז געקומען און חרובֿ געמאַכט די אַלטע װעלט. „און טאַקע אומעטיק, משה־לײב, / װען דער קיניג לאַכט, / זײער אומעטיק, משה־לײב.‟ די אַלטע װעלט, װוּ די פּאָעטן, משה־לײב האַלפּערנס יורשים, זײַנען געװען „בטלנים, לצנים, און בגדי־חלומות‟, איז מער ניטאָ.

דאָס נײַע דיכטערישע לשון פֿון דער נאָך־חורבן־תּקופֿה האָט שפּיגלבלאַט זיך געלערנט בײַ אַבֿרהם סוצקװערן. פֿונעם דאָזיקן קװאַל שטאַמט דער פֿילאָסאָפֿיש־מעטאַפֿיזישער שטראָם אין זײַן דיכטונג, מיט די װאָרצלען אין דער רוסישער און פּױלישער דיכטונג. אַזױ אַרום פֿאַרשליסט שפּיגלבלאַט דעם פּאָעטישן קאַנאָן פֿונעם ייִדישן מאָדערניזם, װאָס האָט זיך אָנגעהױבן מיט „די יונגע‟, דער „קיִעװער גרופּע‟ און דעם פּױלישן אַװאַנגאַרד פֿון די 1920ער יאָרן.