(די 2 טע זײַט פֿון 3)
הייב איך נישט אָן צו וויסן וואָס איז בילכער, אַן אייגן לאַנד, וווּ איך האָב געוווינט צען יאָר צײַט און אַדורכגעלעבט די יום־כּיפּור מלחמה, און געהאַט דערבײַ דעם אייגענעם געדאַנק: מיר זײַנען אײַנגעפֿונדעוועט אין אונדזער הייליק לאַנד, אַרומגערינגלט פֿון זלידנע וועלף און אונדזער לעבן איז אין געפֿאַר.
איך האָב אויך געטראַכט פֿון מײַנע צוויי זין און זייער טאַטן, וואָס איז ניצול געוואָרן פֿון אוישוויץ, וווּ ער האָט אָנגעוווירן טאַטע־מאַמע און דרײַ שוועסטער, און איין קליין ברודערל.
מײַן מענדל איז דעמאָלט געווען אַ פֿערצן־יעריק בחורל, ווען מ’האָט אין 1944 אויסגעליידיקט די ייִדישע שטעט און שטעטלעך פֿון די קאַרפּאַטן. פֿאַר אים איז די דרויסנדיקע וועלט געווען לגמרי פֿרעמד, און דאָ שטייט ער פֿאַר מענגעלעס סעלעקציע „רעכטס‟, „לינקס‟, און הייבט נישט אָן צו וויסן, אַז ער געפֿינט זיך אויף פּוילישער ערד, אין אָשוויענטשים, און דער חבֿרה־מאַן לעבן אים גיט אים אַ שטורך:
„קוק! זע! ווי דער רויך שפּאַרט פֿון די קוימענס, און קוק זיך גוט אײַן אינעם רויך, דער רויך טראָגט אַוועק דאָס געביין פֿון דײַן טאַטן און מאַמען, דײַנע שוועסטער און ברודער…‟
פֿאַוואָס דערמאָן איך עס? נישט געקוקט אויף דעם, האָט מען זיך באַזעצט אין דער ייִדישער מדינה, וווּ עס האָט געלויערט אויף אונדז ווידעראַמאָל דער אומקום, און ווען מיר האָבן דערשפּירט, אַז ס’טויג נישט, נישט נאָר ווײַל נישט אַלע ייִדן האָבן איין שׂכל, און אַיעדער ייִד האָט זיך זײַן שולחן־ערוך, אָבער יעדער פֿון זיי טראָגט זיך אַרום מיט דער זעלבער מחשבֿה — מ’איז אין סכּנה.
און איצט קום איך צו דער באַלאַגערונג פֿון גאַנץ אייראָפּע פֿון עשׂוס אור־אור־אור… אייניקלעך, ווי זאָגט מען: „עשׂו און יעקבֿ קענען זיך קיין מאָל נישט אויסגלײַכן, און דערצו דינט עשׂו דעם „קאָראַן‟, וואָס שפּײַט מיט רויך און זידט מיט בלוט־פֿאַרגיסונג, וווּ אַ מענטשלעך לעבן איז נישט ווערט קיין „פּיאַטאָק‟, קיין פֿינפֿערל.
נישט גענוג וואָס מיר האָבן זיך אָנגעליטן צוויי טויזנט יאָר פֿון די אייראָפּעיִשן אַכזריות, און צו להכעיס זיי האָבן מיר געלעבט, געשאַפֿן, געליטן, געגאַנגען אויף קידוש־השם און ווײַטער געשאַפֿן, און געבליבן אַן עם־הספֿר גענויגט צו יושר און מענטשלעכקייט.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.