פּובליציסטיק

ביראָבידזשאַן איז אויף אַ שיידוועג

Birobidzhan At the Crossroads

פֿון גענאַדי עסטרײַך

בדרך־כּלל קוק איך ניט אַרײַן אין די נײַעס פֿון ביראָבידזשאַנער לעבן. כ’בין קיין מאָל ניט געווען אין דעם ווײַט־מיזרחדיקן עק פֿון רוסלאַנד, און האָב ניט קיין שום נאָסטאַלגישע צי אַנדערע געפֿילן צו אָט דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט.

אָבער אין די לעצטע טעג האָבן די נײַעס פֿון און וועגן ביראָבידזשאַן זיך אַליין אַרײַנגעריסן אין דער הויפּט־שטראָמיקער כראָניק פֿון געשעענישן. דעם 19טן פֿעברואַר האָט מען אַרעסטירט דעם מייאָר פֿון דער שטאָט. מע באַשולדיקט אים אין דורכפֿירן אַ „לינקן‟ געשעפֿט. דעם 22סטן פֿעברואַר האָט אַ נײַער מענטש, מיטן נאָמען אַלכּסנדר לעווינטאַל, פֿאַרנומען די גובערנאַטאָר־שטעלע פֿון דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט. די פּרעסע טענהט, אַז דער פֿריִערדיקער גובערנאַטאָר האָט ניט באַרעכטיקט די האָפֿענונגען פֿון מאָסקווע.

אַ סבֿרא, אַז דער מצבֿ אין דער געגנט איז ניט פֿון די בעסטע. דאָס זעט מען אַפֿילו אין דעם דעמאָגראַפֿישן בילד: אין די פֿריִע 1990ער יאָרן האָבן דאָרטן געוווינט בערך 220 טויזנט תּושבֿים, אָבער הײַנט־צו־טאָג האָט די זעלבע געגנט אין גאַנצן 168.5 טויזנט נפֿשות. די באַפֿעלקערונג איז געוואָרן שיטערער אויך אין דער שטאָט ביראָבידזשאַן גופֿא: פֿון 85 טויזנט נפֿשות ביז 75 טויזנט. „נאַטירלעכע‟ פּראָצעסן גיבן ניט אַזאַ סטאַטיסטיק. דאָס הייסט, אַז ניט נאָר מע שטאַרבט אין דער שטאָט און אין דער געגנט, בפֿרט נאָך, אַז קיין כאָלערע איז דאָרטן, דאַכט זיך, ניט געווען, נאָר מע פֿאָרט אויך אַוועק. אמת, הערט זיך לעצטנס, אַז אַהין האָבן זיך דערקליבן — אָדער מע האָט פּשוט געבראַכט — אייניקע פּליטים פֿון אוקראַיִנע. צוריק גערעדט, וועלן די עטלעכע הונדערט לײַט דעם מצבֿ ניט בײַטן.

די ייִדישע סטאַטיסטיק איז אין יענע כּמו־ייִדישע מקומות אויך אַ טרויעריקע, דהײַנו: בלויז איין פּראָצענט היגע תּושבֿים האָבן זיך אידענטיפֿיצירט ווי ייִדן בעת דער לעצטער ציילונג. דאָס הייסט, אַז אַ מנין וועט אַלכּסנדר לעווינטאַל נאָך קענען צונויפֿקלײַבן, אָבער אין אַלגעמיין זעט אויס מאָדנע די „ייִדישקייט‟ פֿון דער געגנט, וועלכע האָט פֿאַראַיאָרן פֿײַערלעך אָפּגעמערקט איר 80סטן יוביליי. (זעט //blogs.yiddish.forward.com/vayter/178598/the-jewish-autonomous-region-turns-80/?)

אין דער אמתן, איז אַזוי תּמיד געווען: ייִדן זײַנען אין די אַלע יאָרן פֿונעם ביראָבידזשאַנער עקספּערימענט פֿאַרבליבן אַ מיעוט. אָבער אַזוי שוין גאָר אויפֿן שפּיץ מעסער — איין פּראָצענט! — איז דער חלק ייִדן געווען אפֿשר נאָר אין דעם סאַמע אָנהייב, ווען די ערשטע איבערוואַנדערער זײַנען אָנגעקומען אין דער אויסרײַסעניש צו בויען אַ ייִדישע רעפּובליק (אַזוי האָט דער ציל דעמאָלט אויסגעזען).

דעם דאָזיקן דעמאָגראַפֿישן פּאַראַדאָקס האָט לעצטנס קאָמענטירט איינער פֿון די פּאַטריאַרכן פֿון רוסישער פּאָליטיק — יעווגעני פּרימאַקאָוו. וועגן דעם דאָזיקן מענטש, וואָס האָט פֿאַרנומען פֿאַרשיידענע הויכע שטעלעס און איז אַמאָל אַפֿילו געווען דער פּרעמיער־מיניסטער פֿון רוסלאַנד, האָט מען ניט איין מאָל געשריבן ווי וועגן אַ פֿאַרשטעלטן ייִדן. אַזוי צי אַזוי, אָבער דער 85־יאָריקער געוועזענער יאַטעבע־דאַם — אַ ייִד, אַ שטיקל ייִד, כּלומרשט אַ ייִד צי ניט קיין ייִד בכלל — האָט אין יאַנואַר ערגעץ אַ זאָג געטאָן, אַז ס’איז געקומען די צײַט עפּעס צו טאָן מיט דער געגנט, וואָס טראָגט אַ ייִדישן נאָמען, אָבער קיין ייִדן האָט זי כּמעט ניט.

אין ביראָבידזשאַן האָבן פּרימאַקאָווס ווערטער געמאַכט אַן אמתן טאַראַראַם. די זאַך איז, אַז ביז 1990 איז די ייִדישע אויטאָנאָמער געגנט געווען אַדמיניסטראַטיוו פֿאַרבונדן מיט דער מאָסקווער אַדמיניסטראַציע ניט דירעקט, נאָר דורך דעם אַפּאַראַט פֿון אַן אַנדער געגנט — דער כאַבאַראָווסקער. דאָס הייסט, אַז פֿאַקטיש איז עס געווען אַ געגנט אין אַ געגנט. פּראַקטיש האָט עס געמיינט, אַז אין כאַבאַראָווסק האָבן געקענט בלײַבן די סאַמע פֿעטע שטיקער פֿונעם אויסגעטיילטן מלוכישן בודזשעט. אין יאָר 1990 איז געקומען די באַפֿרײַונג פֿון דער דאָזיקער פֿאַרבינדונג. איצט אָבער רעדט מען וועגן ווידער צוטשעפּען די דאָזיקע געגנט צו עפּעס אַן אַנדער טעריטאָריעל־אַדמיניסטראַטיווער סטרוקטור, אפֿשר צו דעם זעלבן כאַבאַראָווסק.

שרעקט מען זיך אין ביראָבידזשאַן, אַז פּרימאַקאָוו האָט עס געזאָגט ניט סתּם אַזוי, אין דער וועלט אַרײַן, נאָר אַז דערמיט האָט ער, אַ מענטש מיט פֿאַרבינדונגען אין די סאַמע הויכע פֿענצטער, אפֿשר אַנטפּלעקט דעם פּלאַן, וואָס באָמבלט זיך אין די מוחות פֿון וולאַדימיר פּוטינס מקורבֿים צי — שרעקלעך אַפֿילו טראַכטן וועגן דעם — אַפֿילו אין דעם הויפּט־מוח אַליין. מע שרעקט זיך, ווײַל מע וויל ניט ווידער אַ מאָל באַקומען שיריים פֿון דעם כאַבאַראָווסקער צי אַן אַנדערן „רבי־טיש‟. כּלערליי אינטערנעץ־זײַטלעך זײַנען שוין פֿול מיט באַוואָרענישן פֿון ביראָבידזשאַנער פּני, אַז זיי וועלן אַזאַ באַשלוס אויפֿנעמען ווי אַ גזירה.

אַ סבֿרא, אַז מע פּרוּווט הײַנט צו געפֿינען אַ טײַטש אין דעם באַשלוס צו פֿאַרבײַטן דעם גובערנאַטאָר. אפֿשר איז אַלכּסנדר לעווינטאַל דער נייטיקער מענטש דורכצופֿירן אַזאַ אָפּעראַציע. אַ נאָמען טראָגט ער אַ גוטן, אַ ייִדישן, אַזוי אַז עס וועט ניט אויסזען ווי אַן אַנטי־סעמיטישע אַקציע; בפֿרט נאָך, אַז סײַ די געגנט און סײַ די אַקציע (טאָמער וועט זי טאַקע דורכגעפֿירט ווערן) האָבן נאָר לפּנים עפּעס אַ שײַכות צו ייִדן.

צוריק גערעדט, זײַנען עס אפֿשר נאָר קלאַנגען. אין רוסלאַנד מאַכט מען דאָך אַלץ בסוד־סודות, דער עולם ווייסט ניט, וואָס עס קאָכט זיך אין דער אמתן אויף דער פּאָליטישער קיך אין מאָסקווע. און אַז מע האָט ניט קיין פֿאַרלאָזלעכע אינפֿאָרמאַציע, וואַקסט אַרום יעדע געשעעניש מיט בויך־סבֿרות.