ייִדיש־וועלט

אַ „צדיק נסתּר‟ פֿון ייִדיש

A "Hidden Saint" of Yiddish

פֿון לייזער בורקאָ

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ס׳איז שווער איבערצושאַצן דאָס חשיבֿות פֿונעם ייִדישן OCR. עס וועט דערמעגלעכן דעם לייענער גלײַך צו געפֿינען וואָס ער זוכט אין אַ טעקסט — אין אַלע טעקסטן. ווען מע וועט זיך פֿרעגן „וווּ האָב איך געלייענט אַזוי און אַזוי?‟, וועט מען אַ זוך טאָן און געפֿינען, און ניט דאַרפֿן דורכבלעטערן הונדערטער זײַטן אומזיסט. אַז מע וועט וועלן וויסן, ווי אַזוי מע ניצט אַ געוויס וואָרט אין אַ זאַץ אָדער וואָס דאָס וואָרט מיינט, וועט מען גלײַך געפֿינען הונדערטער אָדער טויזנטער משל־זאַצן. אַזוי וועט דער ייִדישער OCR מיט זיך פֿאָרשטעלן אַ שטיקל רעוואָלוציע אין דער ייִדיש־פֿאָרשונג.

אָבער וועגן זײַן צושטײַער צו דער OCR-אַנטוויקלונג האָט בלום יענעם אָוונט גאָרניט גערעדט. ער האָט אונדז פֿאַרבעטן, כּדי צו מאַכן אַ סיום אויף דרײַ וואָגיקע ייִדיש־„ספֿרים‟, וואָס ער האָט איצט פֿאַרענדיקט צו לערנען. דאָס וואָרט „בוך‟ איז צו שוואַך, כּדי צו באַצייכענען די דאָזיקע ווערק, וואָס מע דאַרף זיי ניט בלויז לייענען, נאָר טאַקע לערנען און חזרן.

צום ערשט, האָט בלום געמאַכט אַ סיום אויף דער 4־בענדיקער „געשיכטע פֿון דער ייִדישער שפּראַך‟ פֿון מאַקס ווײַנרײַך. ער האָט ניט בלויז דערקלערט אויף איין פֿוס דעם מהות פֿונעם גרויסן ווערק, נאָר אויך דערציילט, אַז ס׳איז גאָרניט פֿאַרענדיקט געוואָרן: ווײַנרײַכס כּתבֿ־ידן ווײַזן, אַז ער האָט פּלאַנירט אַ ווערק, וואָס איז היפּש גרעסער. מיט די געסט צוזאַמען האָט ער געלייענט די לעצטע פּאָר זײַטן פֿונעם לעצטן באַנד און דערנאָך געמאַכט אַ לחיים, געוווּנטשן ווײַנרײַכן אַן עלית־נשמה.

פֿאַרן צווייטן טייל האָט בלום געמאַכט אַ סיום אויפֿן נײַעם „ווערטערבוך פֿון לשון־קודש־שטאַמיקע ווערטער‟ פֿון יצחק ניבאָרסקי — דער בעסטער פֿאַרענדיקטער ייִדיש־ייִדישער ווערטערבוך, וואָס איז פֿאַראַן. בלום האָט ניט בלויז געלייענט די דעפֿיניציעס און די משל־זאַצן, ער האָט אויך פֿאַרשריבן אין אַ ספּעציעלער קאָמפּיוטער־פּראָגראַם אַזעלכע ווערטער, וואָס ער האָט פֿריִער ניט געקענט, כּדי זיי אַרײַנצוחזרן. אַ דאַנק זײַן אײַזערנעם זכּרון און דער לאַנגער באַשעפֿטיקונג מיט דער דאָזיקער פּראָגראַם, קען ער טויזנטער מער ווערטער און אויסדרוקן, ווי די אַנדערע ייִדישיסטן פֿון זײַן דור. כּל־זמן מיר וועלן ניט האָבן אַ „גרויסן ווערטערבוך‟ אַ פֿאַרטיקן, וועלן מיר כאָטש האָבן אַ יאַנקל־פּרץ בלום.

צום לעצט, האָט ער געמאַכט אַ סיום אויפֿן ייִוואָ־זשורנאַל „ייִדישע שפּראַך‟, וואָס האָט אָנגעהויבן אַרויסצוגיין אין 1941 און איז דערשינען עטלעכע מאָל אַ יאָר — דערנאָך איין מאָל אַ יאָר, און דערנאָך — מיט אַ פֿאַרשפּעטיקונג פֿון צענדליקער יאָרן. (דער לעצטער באַנד איז אַרויס מיט אַ פּאָר יאָר צוריק אונטער דער רעדאַקציע פֿון הערשל גלעזער.) בלום האָט דעם זשורנאַל געלייענט פֿון בלעטל ביז בלעטל און כּסדר פֿאַרצייכנט פֿאַר זיך די וויכטיקסטע אינפֿאָרמאַציעס.

בלום האָט געזאָגט, אַז ער מאַכט דעם סיום ניט, כּדי זיך צו געבן אַ קניפּ אין בעקל — ווער דאַרף עס? — נאָר כּדי צו דערמוטיקן די אַנדערע ייִדישיסטן צו פֿלײַסן זיך אין לערנען. די גרעסטע צרה פֿון אונדזער סבֿיבֿה איז ניט, אַז זי איז קליין, נאָר אַז מע לערנט ניט גענוג. מיר קענען זיך אפֿשר באַגיין אָן 36 צדיקים, אָבער ניט אָן אַזאַ ייִדיש־צדיק ווי יאַנקל־פּרץ בלום. צו וועמען זאָל מען קומען מיט שאלות איבער אַ שווערן גראַמאַטישן ענין? ווער ווייסט, ווי אַזוי מע האָט געזאָגט אין האָצעפּלאָץ אָדער אין פּטשאַטש פֿאַר דער מלחמה? הײַנט קען מען ציילן אויף די פֿינגער די מענטשן, וואָס הייבן אָן צו וויסן וועגן אַזעלכע זאַכן. ס׳איז אונדזער גרויס מזל, וואָס יאַנקל־פּרץ בלום איז געוואָרן איינער פֿון זיי.