נײַעס פֿון וואַרשע

News From Warsaw

וולאַדיסלאַוו גאָמולקאַ
וולאַדיסלאַוו גאָמולקאַ

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published March 24, 2015, issue of April 17, 2015.

47 יאָר זינט גאָמולקאַס אַנטיסעמיטישע רדיפֿות

בימים ההם בזמן הזה — אין דעם חודש מאַרץ, מיט 47 יאָר צוריק, האָט די פּוילישע מאַכט געפֿירט אַ מוראדיקע אַנטיסעמיטישע קאַמפּאַניע קעגן אירע ייִדישע בירגער.

אַרטור האָפֿמאַן, דער פֿאָרזיצער פֿונעם פֿאַרבאַנד פֿון די פּוילישע ייִדן, האָט געהאַלטן אַ רעדע וועגן אָט די טרויעריקע געשעענישן, זונטיק דעם 22סטן מאַרץ, אינעם קולטור־הויז וואָלאַ-וואַרשע.

האָפֿמאַן האָט דערציילט, אַז כאָטש ער איז נאָך געווען דעמאָלט אַ קינד, געדענקט ער, ווי די ייִדן האָבן רעאַגירט אויף גאָמולקאַס רייד אין זײַן שטעטל וואַלבזשיך, נידער־שלעזיע. אַ טעלעוויזאָר איז דעמאָלט געווען אַ טײַערע זאַך. האָבן זיך די אָרטיקע ייִדן פֿאַרזאַמלט אינעם ייִדישן קלוב פֿונעם פֿאַרבאַנד. צווישן זיך האָט מען גערעדט ייִדיש, און אַ סך האָבן זיך נישט געכאַפּט, וואָס דער קאָמוניסטישער פֿירער רעדט דאָרטן אויפֿן עקראַן.

„וואָס האָט ער געזאָגט?‟ — האָט איין ייִד געפֿרעגט דעם צווייטן, טאַקע אויף ייִדיש.

„וואָס ער האָט געזאָגט פֿאַרשטיי איך אויך נישט‟, — האָט יענער געענטפֿערט. — „איין זאַך פֿאַרשטיי איך יאָ, ס׳איז צײַט צו גיין אַהיים, פּאַקן די וואַליזקעס און זיך אַוועקטראָגן פֿון דאַנעט.‟

האָפֿמאַן האָט געזאָגט אין זײַן אויפֿטריט, אַז גאָמולקאַס אַנטיסעמיטישע קאַמפּאַניע איז געווען באַזונדערש צבֿיעותדיק. גאָמולקאַ און זײַן באַנדע זענען געווען אַנטיסעמיטן, וואָס האָבן נישט מודה געווען, אַז זיי זענען אַנטיסעמיטן. „אַזוי ווי אַ סך כּוחות אין אייראָפּע און אַמעריקע הײַנט, וואָס מאַכן אַן אָנשטעל, אַז זיי זענען בלויז קעגן דער פּאָליטיק פֿון ישׂראל, אָבער אין דער אמתן, זענען זיי קלאַסישע שׂונאי־ישׂראל‟, האָט האָפֿמאַן געזאָגט.

„נאָך דער צווייטער וועלט-מלחמה זענען נאָך געווען אין פּוילן דרײַ הונדערט טויזנט ייִדן‟, האָט האָפֿמאַן דערמאָנט. „אַ סך פֿון זיי זענען אַוועק גלײַך נאָך דער מלחמה, ווײַל זיי זענען פּשוט געבליבן אַליין אויף דער וועלט. זייערע ייִדישע שטעטלעך מיט זייערע ייִדישע משפּחות זענען אַוועק מיטן רויך פֿון די טויט־לאַגערן, און זיי האָבן געוואָלט אָנהייבן אַ נײַ לעבן אין ישׂראל אָדער אַמעריקע‟.

אַלע שפּעטערע ייִדישע עמיגראַציעס, זענען שוין נישט געווען קיין פֿרײַוויליקע. זיי זענען שוין געווען נויט-עמיגראַציעס. אַזוי איז געווען די עמיגראַציע אין יאָר 1946 נאָכן פּאָגראָם אין קעלץ און אַנדערע פּוילישע שטעט און שטעטלעך. „ייִדן האָבן שוין מער נישט עמיגרירט. זיי זענען אַנטלאָפֿן!‟ — באַטאָנט האָפֿמאַן.

די עמיגראַציע אין 1968 איז אויך געווען אַ בריחה, און נישט קיין נאָרמאַלע עמיגראַציע. אַנטלאָפֿן זענען דעמאָלט אַפֿילו די ייִדן, וואָס האָבן זיך אין גאַנצן אַסימילירט אין דער פּוילישער קולטור, און האָבן שוין געהאַט אַ פּוילישע, נישט קיין ייִדישע אידענטיטעט. עס זענען געווען אַזעלכע, וואָס האָבן גאָר נישט געוווּסט, אַז זיי זענען ייִדן. עס זענען אַפֿילו געווען אַזעלכע, וואָס האָבן נישט געוואָלט פֿאַרלאָזן פּוילן, אָבער האָבן נישט געקאָנט מער אויסהאַלטן די רדיפֿות און באַגאַנגען זעלבסטמאָרד.

האָפֿמאַן האָט דערמאָנט מיט הומאָר, אַז מען באַשולדיקט די ייִדן אינעם זײַן קאָמוניסטן, אָבער גלײַכצײַטיק באַשולדיקט מען זיי אין דעם, אַז זיי זענען קאַפּיטאַליסטן. מען באַשולדיקט די ייִדן, אַז זיי ווילן זיך נישט אַסימילירן אין דער פּוילישער קולטור, אָבער גלײַכצײַטיק באַשולדיקט מען זיי, אַז זיי האָבן זיך אַזוי גוט אַסימילירט, אַז זיי נעמען איבער די פּוילישע קולטור.

הכּלל, וואָס דער ייִד זאָל נישט טאָן איז שלעכט. ס׳איז אָבער גוט, אַז הײַנט קען מען רעדן אָפֿן וועגן די דאָזיקע זאַכן.

קיין ייִדן פֿון דרויסן נעמט מען נישט אָן אין דער קהילה

לאָמיר בלײַבן אַ ווײַלע בײַ די אימיגראַנטן. נישט עמיגראַנטן, נאָר אימיגראַנטן. דהײַנו, נישט די וואָס פֿאָרן אין אויסלאַנד, נאָר די וואָס זענען קומען אַהערצו, קיין פּוילן.

די טעג הערט מען אַ סך רוסיש אויף די גאַסן פֿון וואַרשע. די עקאָנאָָמישע און פּאָליטישע פּראָבלעמען בײַ אונדזערע סלאַווישע שכנים, ווײַסרוסלאַנד, רוסלאַנד און אוקראַיִנע האָבן על־פּי־פּנים געפֿירט צו אַ קליינעם שטראָם פֿון אימיגראַנטן. צווישן זיי אַ ביסל ייִדן אויך. ווי באַקאַנט, פֿון אַ ביסל און אַ ביסל ווערט אַ פֿולע שיסל. מען וואָלט געקאָנט האָפֿן, אַז אונדזער קליינינקע קהילה וועט כאָטש אַ ביסל וואַקסן אין צאָל.

די פּראָבלעם איז אָבער, אַז די אָפֿיציעלע פּוילישע קהילה נעמט נישט אַרײַן קיין שום ייִדן פֿון אויסלאַנד. די סיבה: נאָר ווער סע האָט אַ פּוילישן פּאַספּאָרט, קען ווערן אַ מיטגליד פֿון דער דאָרטיקער ייִדישער קהילה. אַ פּאָליאַק וואָס האָט זיך נאָר וואָס מגייר געווען, קען ווערן אַ מיטגליד פֿון דער אָרטיקער ייִדישער קהילה. אַ ייִד מדור דורות, וואָס וויל לעבן אָדער לעבט שוין מכּמה־וכמה יאָרן אין פּוילן, אָבער האָט, לאָמיר זאָגן, אַ פֿראַנצויזישן פּאַס, קען נישט ווערן אַ מיטגליד פֿון דער ייִדישער קהילה. ער קען, לא עלינו, זיך שמדן. די קאַטוילישע קירך, די פּראָטעסטאַנטן, און נאָך און נאָך רעליגיעזע קהילות, אַלע וועלן אים אַקצעפּטירן מיט אָפֿענע אָרעמס. זיי האָבן די אָדער יענע פּאַספּאָרטן אין דער לינקער פּאה. נישט די פּני פֿון דער ייִדישער קהילה.

ווי זאָגט מען, ס׳איז שווער צו זײַן אַ ייִד.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.