די ערשטע שפּורן פֿון אונדזער מדינה

The First Signs of Our State

אַ גרופּע ייִדן אין דעם „די־פּי‟־לאַגער, פֿעלדאַפֿינג, דײַטשלאַנד
אַ גרופּע ייִדן אין דעם „די־פּי‟־לאַגער, פֿעלדאַפֿינג, דײַטשלאַנד

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published April 05, 2015, issue of May 01, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אונדזער לאַגער, פּונקט ווי אַלע אַנדערע לאַגערן, האָט פֿאַרמאָגט אַ ביקור־חולים, אַ חבֿרה־קדישא, אַ הכנסות־כּלה, אַ תּלמוד־תּורה, אַ חזן, אַ שוחט, אַ משגיח, אַ בדחן, אַ ספּאָרט־קלוב, אַ פֿוסבאָל־מאַנשאַפֿט, אַ ביבליאָטעק, אַ וואַנט־צײַטונג. אין מינכן זײַנען אַרויס אַ שלל מיט ייִדישע צײַטונגען, מײַן טאַטע האָט באַקומען דעם „פֿאָרווערס‟, מען האָט אויפֿגעשטעלט אַ טעאַטער, וווּ קינסטלער זײַנען געקומען פֿאַרווײַלן דעם עולם אויף ייִדיש. מען האָט געשפּילט סײַ ייִדישע און סײַ אויסלענדישע פֿילמען.

יעדער לאַגער האָט פֿאַרמאָגט אַ קינדער־גאָרטן. די קינדער אין עלטער פֿון פֿינף ביז פֿופֿצן האָט מען אָפּגעפֿירט אויף אָפֿענע לאַסט־מאַשינען, טאָג־טעגלעך אין בית־ספֿר „תּרבות‟, (באַזירט אויף קולטור, אָן אַ סימן פֿון ייִדישקייט), וואָס די שליחים פֿון פּאַלעסטינע האָבן אויפֿגעשטעלט אין יעדן לאַגער, דערצויגן צו ווערן אין ציוניזם, עבֿרית, מאַטעמאַטיק, געאָגראַפֿיע און נאַטור־וויסנשאַפֿט.

יעדער לאַגער האָט פֿאַרמאָגט אייגענע פּאָליציסטן, אייגענע שנײַדער און צושנײַדער, שיסטער און סטאָליער און מעכאַניקער. אויך אַן אַמבולאַטאָריע מיט האַלב קוואַליפֿיצירטע דאָקטוירים און אַ קראַנקן־שוועסטער. מיט איין וואָרט, אַ גאַנצע ייִדישע מלוכה.

אונדזער לאַגער האָט זיך ספּעציאַליזירט אין מאָדנע טיפּן, דער עיקר, ראַשקע, איר קול האָט אָפּגעהילכט פֿון פֿרי ביז שפּעט. זי פֿלעגט באַפֿאַלן אַ יעדערן וואָס האָט צוגעלייגט אַן אויער און פֿלעגט שרײַען:

„איך בין פֿאַר דער מענטשהייט, איך בין גרייט מקריבֿ צו זײַן מײַן לעבן פֿאַר דער מענטשהייט. מײַן פֿאַרגאַנגענהייט שפּילט שוין מער נישט קיין ראָלע, הײַנט בין איך אַ בכּבֿודיקע פֿאַרהייראַטע פֿרוי, און מײַן מאַן האַלט מיך אויס.‟ זי האָט פֿאַרמאָגט דרײַ קינדערלעך און זיך באַשעפֿטיקט ווי אַ סאַניטאַר, פֿאַראַנטפֿאָרטלעך פֿאַר ריינקייט און זויבערקייט אין לאַגער. אויב עמעצער איז אַרײַנגעפֿאַלן אין אירע הענט, איז אים נישט געווען מקנא צו זײַן. זי האָט משלח געווען אַלע דײַטשקעס משרתטעס אין לאַגער. זי האָט געהאַט איין בשׂורה פֿאַר די בלאַטע (אונטערוועלט) הייסט עס: „איך וועל אײַך באַגראָבן, ווײַל איך בין פֿאַר דער מענטשהייט!‟

איצט, מיט יאָרן שפּעטער, ווען מיר האָבן שוין אונדזער אייגענע היים, און איך האָב שוין פֿאַרזוכט דעם טעם פֿון וווינען אין אונדזער אייגענער מדינה, קען איך שוין, דאַכט זיך, אָפּשאַצן אין אייגענעם לאַנד דעם דוחק אין אונדזער ייִדישער קולטור פֿון דורות. אָבער נישט נאָר אין דעם גייט עס מיר, עס גייט מיר אין באַווײַזן, אַז יעדער פּליטים־לאַגער האָט געבויט אַ ייִדישע מדינה פֿון 1946 ביז 1950; אַז אָן דעם „בלו־פּרינט‟, אָן דער פֿריִערדיקער מאַפּע, אָן די ערשטע אײַנריכטונגען איידער וואָס ווען, וואָלט דאָס לאַנד מסתּמא אַנדערש אויסגעזען.

הײַנט זע איך אין דער מדינה דעם זעלבן אײַנשטעל, די זעלבע פּאָליטישע פּאַרטייען, דאָס זעלבע אַמפּערן זיך, די זעלבע טראַנזיט־לאַגער־מענטאַליטעט, אָפּגעריסן פֿון דער לאַנגער ייִדישער געשיכטע און קולטור, וווּ דער צווייטער און דריטער דור פֿון יענע ניצול־געבליבענע ייִדן, וואָס האָבן פֿאָרט אײַנגעשטעלט אַ קולטורעלע וועלט, אַ קולטור, וואָס האָט עקזיסטירט איבער אַ טויזנט יאָר — ייִדישע ביבליאָטעקן, אָמאָליקע קלאַסישע ייִדישע טעאַטערס, אַ ייִדישע שול־סיסטעם, וווּ סײַ לשון־קודש און סײַ מאַמע־לשון האָבן געהויזט צוזאַמען בשלום, אַ ייִדישע ליטעראַרישע וועלט, אַ פֿילפֿאַרביקע ייִדישע פּרעסע, ייִדישע מוזיק מיט אַ ייִדיש לשון, וואָס איז קיינעם דעמאָלט נישט אײַנגעפֿאַלן צו שעמען זיך דערמיט אָדער צו פֿאַרווישן עס.

וואָס האָט זיך אויסגעשיילט פֿון דעם אַלעם, אַ קיבוץ־גלויות, וואָס איז שטאַרק ענלעך צו אונדזער פּליטים־לאַגער, וואָס האָט זיך געהאַלטן אויף הינערשע פֿיסלעך. יענע תּקופֿה איז פֿאַרווישט געוואָרן פֿון די געשיכטע־ביכער אין אונדזער אייגענער מדינה. ווי זאָגט ס’ייִדישע ווערטל: געפֿאָרן צו דער חתונה און פֿאַרגעסן דעם חתן אין דער היים.