קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

ייִדישע זינגערײַ אין דער ייִדישער מלוכישער פּראָגראַם

די ערשטע ייִדישע מלוכישע פּראָגראַם אין דער פֿאָלקסשול נומער 166 אין וואַרשע, אַנטוויקלט זיך כּסדר. די שול, אין צוזאַמענאַרבעט מיט דער פֿונדאַציע „ייִדיש‟, פֿאַרבעט די קינדער פֿון דער ייִדישער פּראָגראַם, ווי אויך די ייִדישע קינדער פֿון אַנדערע שולן צו אַ וואַרשטאַט פֿון ייִדישע לידער. די וואַרשטאַט קומט פֿאָר יעדן דאָנערשטיק, האַלב דרײַ נאָך מיטיק, גלײַך נאָכן שול-טאָג.

די קינדער וועלן זיך לערנען צו שפּילן און זינגען ייִדישע לידער. די ערשטע טריט וועלן זײַן דאָס שפּילן אויף פֿלייט און גיטאַרע. אַזוי ווי די קינדער קענען שוין די העברעיִשע אותיות, אַ דאַנק זייער עבֿרית-קלאַס, וועט עס פֿאַר זיי גרינגער זײַן אויסצולערנען זיך די טעקסטן פֿון די ייִדישע לידער.

הייסט עס, אַז דאָס יונגוואַרג וועט זיך לערנען צוביסלעך דרײַ שפּראַכן: עבֿרית, ייִדיש, און די שפּראַך פֿון מוזיק.

דער בית־עולם אין אָלקוש — פֿאַרשוועכט

אַנטיסעמיטן האָבן לעצטנס מחלל געווען דעם ייִדישן בית-עולם אין אָלקוש, דרום פּוילן. צענדליקער מצבֿות זענען געשעדיקט און צעשטערט געוואָרן. דער בית-עולם, ווי אַ סך ייִדישע בית-עולמס אין פּוילן, איז נישט באַוואַכט. במילא איז לײַכט צו גנבֿענען אָדער צעברעכן די מצבֿות.

ייִדן האָבן געוווינט אין אָלקוש זינט דעם 14טן יאָרהונדערט. פֿאַר דער מלחמה זענען ייִדן געווען אַן ערך אַ האַלב פֿון דער אָרטיקער באַפֿעלקערונג, און איין ייִד איז אַפֿילו געווען דער וויצע-בירגערמײַסטער פֿונעם שטעטל.

איינע פֿון די באַרימטסטע פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿונעם חורבן איז געמאַכט געוואָרן אין אָלקוש און געפֿינט זיך הײַנט אין „יד־ושם‟, ירושלים. ר׳ משה־יצחק האַגערמאַן פֿון אָלקוש שטייט אויפֿן בילד, באָרוועס, האַלב נאַקעט, אין טלית און תּפֿילין, און די דײַטשישע פּאָליציסטן האָבן אים אַרומגערינגלט און לאַכן פֿון אים. די דײַטשישע פּאָליציסטן זענען געקומען אין אָלקוש דעם 31טן יולי 1940. אַלע מענער פֿון שטעטל, ייִדן און ניט־ייִדן האָבן געדאַרפֿט זיך לייגן אויף דער ערד.

די דײַטשישע פּאָליציסטן האָבן זיי כּלומרשט געציילט און געשלאָגן אויף אַ ברוטאַלן אופֿן. צוויי ניט-ייִדן און איין ייִד זענען דעמאָלט דערהרגעט געוואָרן. די ייִדן פֿון אָלקוש זענען שפּעטער געשיקט געוואָרן אין די גאַז־קאַמערן פֿון אוישוויץ.

דער סופּערמאַן — „זשיד‟

פֿאַר אַנטיסעמיטן איז דאָס וואָרט ייִד, „זשיד‟ אויף פּויליש, אָדער „יודע‟ אויף דײַטש, ערגער ווי אַ קללה. אין וואַרשע איז שווער מחלל צו זײַן די קבֿרים אויפֿן ייִדישן בית-עולם. דער שיינער ייִדישער בית-עולם אין מיטן וואַרשע, אויף דער אָקאָפּאַווע־גאַס, איז אַרומגערינגלט מיט אַ מויער. קיינער קען זיך נישט אַרײַנגנבֿענען צו די קבֿרים, למשל, בײַ נאַכט, כּדי צו טאָן דאָרטן מיאוסע מעשׂים.

די אַנטיסעמיטן גיבן זיך אָבער אַן עצה. זיי שרײַבן דאָס וואָרט „זשיד‟ אויף די ווענט, דענקמעלער און לעצטנס באַצייכענען זיי מיטן מיאוסן וואָרט דעם סופּערמאַן. יאָ יאָ, דער גוט באַקאַנטער אַמעריקאַנער קאָמיקס־העלד מיט דעם וואָרט אויף דער ברוסט.

אַ פּלאַקאַט איז נישט קיין מצבֿה אָדער קיין דענקמאָל. אפֿשר דערפֿאַר אַרט עס קיינעם נישט, אַז דאָס וואָרט „זשיד‟ באַצירט אַ גרויסע רעקלאַמע אין מיטן דער שטאָט, און דווקא אויפֿן סקווער פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער. סע גייט אַ רייד וועגן אַ רעקלאַמע פֿאַר אַ פּלאַקאַט־אויסשטעלונג אין אַ וואַרשעווער גאַלעריע.

דער אַנטיסעמיטישער וואַנדאַל האָט מסתּמא נישט געוווּסט, אַז ער האָט פּונקט געטראָפֿן. די צוויי טאַטעס פֿון סופּערמאַן זענען טאַקע געווען ייִדן, דזשערי סיגל און דזשאָ שוסטער.

מען דאַרף נישט זײַן קיין פּסיכאָאַנאַליסט, כּדי צו פֿאַרשטיין, אַז דווקא ייִדן, ספּעציעל ערבֿ דער צווייטער וועלט־מלחמה, האָבן געשאַפֿן אַ באַשעפֿעניש, וואָס פֿאַרמאָגט אַ גיגאַנטישן פֿיזישן כּוח צו ראַטעווען זיי פֿון אַלע סכּנות.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.