אויסטערלישע קלייניקייטן

Extraordinary trifles

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published April 17, 2015, issue of May 15, 2015.

ווען אַ טעמע צינדט אָן אַ לעמפּעלע אין מײַן געדעכעניש, פֿאַרשרײַב איך זי מאָמענטאַל. גייט אַוועק אַ שטיקל צײַט און איך זוך די טעמע אַרום אין די געוועבן פֿון מײַן זכּרון; אָבער גיי ווייס, וווּ איך האָב עס אַהינגעטאָן. די טעג, נעם איך זיך צו דעם באַרג פּאַפּירן און געפֿין גאַנצע אוצרות.

גיי ווייס, אין וועלכן שטעטל איז געבוירן געוואָרן דאָס ייִדישע קינד, וואָס מ‘האָט עס אַ נאָמען געגעבן, „משיח‟. כ’האָב שוין אויסגעזוכט אַ וועלט מיט אַקאַדעמישע זשורנאַלן, דער עיקר, אין די אויסגאַבעס פֿון דער „ייִדישער שפּראַך‟, און נישט געפֿונען. דערווײַל, האָב איך זיך דערמאָנט אינעם פֿאַל, וואָס יצחק באַשעוויס־זינגער האָט דערציילט. ווען זײַן מאַמע בת־שבֿע האָט געבוירן איטשעלען, אים טאַקע, האָט זייער פּוילישע דינסט אים גערופֿן „יעיזוסל‟; אפֿשר דעמאָלט האָב איך זיך אָנגעשטויסן אינעם קינד, וואָס מען האָט גערופֿן „משיחל‟.

איטשעלע באַשעוויס-זינגער שילדערט זײַן געבוירן ווערן מיט אַ בלאָנדן קאָפּ געלאָקטע האָר, ער האָט ממש פֿאַרבלענדט די אויגן פֿון דער פּוילישער דינסט מיט זײַן שיינקייט. אָבער וווּ איך האָב גענומען דאָס „משיחל‟, הייב איך נישט אָן צו וויסן. ייִדן האָבן אין די אַמאָליקע דערפֿלעך און שטעטלעך, גערופֿן נײַ געבוירענע ייִנגעלעך, קדישל, מלאכל, אוצרל, און אפֿשר משיחל אויך, און געהאַט דערבײַ גוטע כּוונות, אפֿשר איז דאָס געווען אַ מיטל.

פֿאַראַן מאָמענטן, ווען אַ שרײַבער ווערט אַזוי צוגעבונדן צו זײַנס אַ העלד, אַז ער הייבט נישט אָן צו וויסן ווי אַזוי פּטור צו ווערן פֿון אים. ער קען אים, למשל, אויפֿהענגען אויף אַ צוקער־שנירל ער זאָל האָבן אַ זיסן טויט; ער קען אים פֿאַרסמען אָדער דערטרינקען; ער קען אָפּקויפֿן עמעצן וואָס זאָל אים דערשיסן, אָבער דאָס איז אַלץ ברוטאַל, און אונדזערע ייִדישע שרײַבער זײַנען ווײַט געווען פֿון אַכזריות. האָט ער געקענט מיט אים ענדיקן אויף אַן איידעלען אופֿן — אײַנוויקלען אים אין אַן אומגליקלעכער ליבע, ביז דער העלד אָדער העלדין באַשליסט צו מאַכן אַ סוף צום לעבן.

איך פֿאַרמאָג דאָ אַ פֿרײַנדינע, וואָס שרײַבט אַ ראָמאָן וועגן דער ערשטער פּויפּסטין אין וואַטיקאַן. פֿאַרשטייט זיך, אַז איך האָב איר צוגעשטעלט די טעמע. דאָס האָט באמת פּאַסירט אין מיטל־אַלטער, און קיינער הייבט נישט אָן צו וויסן וועגן דער קריסטלעכער פֿרויענצימער, וועלכע האָט פֿאַרמאָגט אַ געניאַלן קאָפּ צום לערנען. די צרה איז געווען וואָס זי איז געווען אַ מיידל, האָט זי זיך איבערגעטאָן אין מענערישע קליידער, שטודירט אין די קאַטוילישע אַקאַדעמיעס ביז זי איז צוגעקומען צו דער פּויפּסטערשאַפֿט. איך גלייב, אַז יצחק באַשעוויס־זינגער האָט געבויט זײַן „יענטל‟ סײַ אויף יענער פּויפּסטין און סײַ אויף זײַן שטאַרק פֿרומער באָבען, וועלכע פֿלעגט לייגן תּפֿילין, טראָגן אַ טלית־קטן און פּרובירט אָפּהיטן די תרי”ג־מיצוות.

איך אָבער, האָב באַזירט די געשיכטע אויף די שריפֿטן פֿונעם ריזשינער רבין, וועלכער האָט אַמאָל דערציילט די געשיכטע וועגן אַ ייִדן, וועלכער איז געקומען בעטן סײַ בײַם ריזשינער רבין און סײַ בײַם טשערנאָבילער אַ ברכה פֿאַר זײַן ווײַב, וואָס איז געגאַנגען שווער צו קינד.