דער נסתּרס לעצטער יאָרצענדליק

Der Nister's Last Decade

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published April 22, 2015, issue of May 15, 2015.

דער נסתּר
דער נסתּר

דער פֿרישער אױפֿשװוּנג פֿון אינטערעס צו דער סאָװעטישער ייִדישער ליטעראַטור ברענגט אונטער אַ נײַעם קריטישן שפּאַקטיװ די פֿאַרגעסענע סאָװעטישע חורבן־ליטעראַטור, בפֿרט פֿון אַזעלכע מײַסטערס, װי דער נסתּר און דוד בערגעלסאָן.

דער נסתּרס ליטעראַרישע קאַריערע האָט געדױערט בסך־הכּל אַרום פֿערציק יאָר. דער גאַנצער פּעריאָד לאָזט זיך טײלן אויף פֿיר יאָרצענדליק־אָפּשניטן. דער ערשטער, דער קיִעװער אָפּשניט, האָט זיך געענדיקט מיט דער באָלשעװיזירונג פֿון דער „קולטור־ליגע‟ אין 1920. דערנאָך הײבט זיך אָן די צײַט פֿון נע־ונד — פֿון קיִעװ קײן מאָסקװע, װײַטער קײן בערלין און האַמבורג, און צוריק אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. אין משך פֿון די דאָזיקע צען יאָר האָט דער נסתּר געשאַפֿן זײַנע װיכטיקסטע סימבאָליסטישע װערק, װאָס האָבן אים קונה־שם געװען װי אײנער פֿון די סאַמע סודותדיקע און קאָמפּליצירטע ייִדישע שרײַבער.

אין 1929 האָט די סאָװעטישע פּראָלעטאַרישע קריטיק שאַרף אַטאַקירט דער נסתּרס זאַמלונג „געדאַכט‟, און ער האָט געמוזט בײַטן זײַן נוסח פֿון שרײַבן. פֿון שלא לשמה באה לשמה, און אין צען יאָר אַרום, ערבֿ דער צװײטער װעלט־מלחמה, איז אין מאָסקװע אַרױס דער ערשטער טײל פֿונעם ראָמאַן „די משפּחה מאַשבער‟. דער סאָװעטישער קריטיקער אַהרן גורשטײן האָט באַטאָנט אין זײַן רעצענזיע: „צי דער מחבר װיל, צי ניט, אָבער דער ראָמאַן איז אַרױס אַ היסטאָרישער!‟ אָבער דער מחבר אַלײן איז טאַקע ניט געװען מסכּים מיט אַזאַ מין אָפּשאַצונג. אין אַ פּריװאַטן בריװ צו גורשטײן האָט דער נסתּר דערװידערט: „ס׳איז קײן אײן היסטאָרישע פֿיגור ניטאָ. ס׳איז נאָר דאָ היסטאָרישע לופֿט, קאָלאָריט.‟

די פֿאָרשער האָבן באַמערקט, אַז געװיסע היסטאָרישע געשעענישן זײַנען פֿאָרגעשטעלט אין „די משפּחה מאַשבער‟ ניט אַקוראַט פֿונעם היסטאָרישן שטאַנדפּונקט, און די מאָדערנע כאַראַקטערן פֿון די העלדן געהערן ניט צו דער צײַט פֿון דער דערצײלונג. אַװדאי, איז דאָס ניט קײן חסרון פֿונעם ליטעראַרישן שטאַנדפּונקט, װײַל יעדער שרײַבער איז פֿרײַ צו באַגײן זיך מיט זײַן שטאָף װי ער װיל. אָבער דער נסתּרס װערטער גיבן דעם לײענער אַ שליסל אױסצוטײַטשן זײַן שעפֿערישן מעטאָד. די רעאַלע געשיכטע איז פֿאַר אים געװען אַ הינטערגרונט, אַ מין דעקאָראַציע צו אַנטפּלעקן די טיפֿערע פּסיכאָלאָגישע און גײַסטלעכע װעלטן פֿון זײַנע העלדן, װאָס זײַנען געווען זײַנע אײגענע מיטצײַטלער.