פּובליציסטיק

דער ייִדישער פּרײַז פֿאַרן נצחון

The Jewish Price of Victory

פֿון איתן פֿינקעלשטיין

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צום יאָר 1943 איז שוין קלאָר געוואָרן, אַז היטלער פֿירט זײַן מלחמה נישט קעגן דעם סאָוועטישן רעזשים און נישט קעגן סטאַלין; זײַן ציל איז צו פֿאַרשקלאַפֿן און פֿאַרניכטן אַלע פֿעלקער פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, בתוכם דאָס רוסישע פֿאָלק. אָט דער פֿאַקט האָט קאַרדינאַל געענדערט דעם מאָראַלישן קלימאַט אין דער אַרמיי: איצט האָבן די סאָלדאַטן זיך געשלאָגן, אָפּגעבנדיק זיך דעם חשבון, אַז אויב סאָוועטן־פֿאַרבאַנד וועט די מלחמה פֿאַרשפּילן, וועלן די נאַציס זיי נישט שאַנעווען.

נאָך דעם בײַט אינעם באַוווּסטזײַן, וואָלט מען שוין געקאָנט, דאַכט זיך, אָפּגעשטעלט ווערן די שמוציקע, אַנטיסעמיטישע קלאַנגען וועגן דעם ייִדישן פּחדנות. אַ נעכטיקער טאָג! פֿאַרקערט: גראָד אין 1943 האָט זיך באַוויזן די געהיימע פֿאַראָרדענונג צו באַזײַטיקן די ייִדישע הויכראַנגיקע קאָמאַנדירן פֿון זייערע פּאָזיציעס, אָפּשטעלן דאָס צוטיילן אָפֿיציר־ראַנגן צו ייִדן, און צו באַגרענעצן די צאָל באַלוינונגען פֿאַר ייִדן. פֿאַרוואָס זשע האָט סטאַלין טאַקע נישט אָפּגעשטעלט די אַנטיסעמיטישע קאַמפּאַניע, נאָר פֿאַרקערט, זי נאָך מער פֿאַרשטאַרקט, הגם, ס‘איז נאָך נישט קלאָר געווען, ווער וועט פֿאָרט געווינען אין דער מלחמה?

קודם־כּל, האָט סטאַלין געוואָלט זיך באַוואָרענען אין דעם פֿאַל, אויב ס‘וועט אים פֿאָרט אויסקומען צו ענטפֿערן, הלמאי זײַנען בײַם אָנהייב פֿון דער מלחמה אומגעקומען אַזוי פֿיל מענטשן און מיליאָנען האָבן זיך איבערגעגעבן צו די דײַטשן. ער האָט דאָך גוט געוווּסט, אַז די סיבה דערפֿון שטעקט בפֿירוש אין זײַן אויסערלעכער און אינערלעכער פּאָליטיק פֿון רעפּרעסיעס און פֿאַרניכטן די בעסטע מיליטערישע קאַדרען. אין דעם פֿאַל וואָלט אים די „ייִדישע קאָרט‟ זייער צוניץ געקומען.

צוריק גערעדט, איז שוין באַוווּסט, אַז סטאַלין איז געווען אַ פּאַטאָלאָגישער פּחדן. אין די יאָרן פֿון בירגערקריג פֿלעגן אומגיין לעגענדעס וועגן זײַן פּחדנות און נישט־טויגערישקייט אין מיליטערישע ענינים. סטאַלין איז אפֿשר געווען דער איינציקער הויפּט־קאָמאַנדיר אין דער וועלט־געשיכטע, וועלכער האָט בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה נישט באַזוכט קיין איין פֿראָנט נישט. אַגבֿ, איז זײַן פּאָליטישע קאַריערע ענג פֿאַרבונדן מיטן קאַמף קעגן טראָצקי. די געשטאַלט פֿון טראָצקי, ווי דער גרינדער פֿון דער רויטער אַרמיי, דער בירגערקריג־העלד און ליבלינג פֿון דער פּאַרטיי און מיליטער־לײַט, איז נאָכגעגאַנגען סטאַלינען סײַ בײַם לעבן און סײַ נאָך טראָצקיס מאָרד. דאָס שאַפֿן די געשטאַלט פֿון „אַ ייִד אַ פּחדן‟ איז געווען סטאַלינס פּערזענלעכער נקמה־אַקט. אויף אַזאַ אופֿן האָט ער זיך אָפּגערעכנט מיט טראָצקין. אַ טיפּישע פּאָזיציע פֿון אַ פֿאַרברענטן אַנטיסעמיט, אַז אַלע זײַנען זיי אַזעלכע!

בשעתן צעבלאָזן די אַלפֿאַרבאַנדישע אַנטיסעמיטישע שׂרפֿה, האָט סטאַלינס קליקע זיך ריין געמאַכט דעם וועג צו דער מאַכט אינעם נאָך־מלחמהדיקן פּעריאָד.

אויף דעם הינטערגרונט פֿון אַזאַ שוואַרץ־מאהקן אַנטיסעמיטיזם איז באמת אַ גרויסער חידוש, ווי די ייִדישע סאָלדאַטן און אָפֿיצירן האָבן העלדיש זיך געשלאָגן אויף אַלע פֿראָנטן. לויט דער סטאַטיסטיק פֿונעם רוסלענדישן צענטראַל־אַרכיוו פֿון די וואָפֿן־קראַפֿטן האָבן צווישן די יאָרן 1941־1945, ווען סאָוועטן־פֿאַרבאַנד האָט געפֿירט די מלחמה, זיך באַטייליקט 501 טויזנט ייִדישע קעמפֿער (20% פֿון דער אַלגעמיינער ייִדישער באַפֿעלקערונג אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד); צווישן זיי 167 טויזנט אָפֿיצירן און 334 טויזנט סאָלדאַטן, מאַטראָסן און סערזשאַנטן. לויט די ידיעות פֿונעם גענעראַל־שטאַב בײַ דער סאָוועטישער אַרמיי, זײַנען אין די שלאַכטן אומגעקומען 198 טויזנט ייִדישער מיליטער־לײַט (39,6% פֿונעם אַלגעמיינעם באַשטאַנד). בעת דער מלחמה זײַנען באַלוינט געוואָרן מיט אָרדנס און מעדאַלן 160,772 ייִדן; 131 ייִדן איז צוגעטיילט געוואָרן די העכסטע מיליטערישע באַלוינונג — העלד פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. און דאָס אַלץ, נישט געקוקט אויף אַלע אָפֿיציעלע באַגרענעצונגען.

הײַנט דאַרפֿן מיר שטאָלצירן מיט דער העלדישקייט פֿון אונדזערע פֿאָטערס, זיידעס און עלטער־זיידעס — ייִדישע סאָלדאַטן און אָפֿיצירן אין דער סאָוועטישער אַרמיי, וועלכע האָבן צוזאַמען מיט אַנדערע ייִדן פֿון אַנדערע אַרמייען, און אַנדערע פֿעלקער — זיך געשלאָגן קעגן דעם נאַצישן דײַטשלאַנד און אירע אַליִיִרטע; זיי האָבן אויסגעלאָשן דאָס פֿײַער אין די גאַז־אויוונס פֿון אוישוויץ און געשלאָסן דעם טויער אין טרעבלינקע.

כּבֿוד זייער אָנדענק.