ישׂראל, מיטל־מיזרח

וויכּוח וועגן ישׂראלדיקער חורבן־דערציִונג

Debate About Israeli Holocaust Education

פֿון כּנען ליפֿשיץ (ייִט״אַ)

דעם 19טן אַפּריל איז קרן זכמיס 3־יאָריק טעכטערל אַהיימגעקומען פֿון איר גן אין תּל־אָבֿיבֿ, טראָגנדיק אַ געלע לאַטע מיטן וואָרט „יודע‟. די לערערין האָט געהאַט צוגעטשעפּעט דעם געלן מגן־דוד אויף די 17 קינדערלעך, כּדי זיי זאָלן „פֿילן דעם טעם‟ פֿון גערודפֿטע ייִדן. אַן אויפֿגעבראַכטע האָט זכמי פֿאָטאָגראַפֿירט איר קינד מיט דער לאַטע און עס געשטעלט אויף דער „פֿייסבוק‟־זײַט פֿון דער מוניציפּאַליטעט. „איך זאָרג זיך שטאַרק וועגן דער ריכטונג פֿון דער דערציִונג פֿון אונדזערע קינדער,‟ האָט זכמי געשריבן.

די לערערין, וואָס מע האָט זי גלײַך אָפּגעזאָגט פֿון דער שטעלע, האָט טאַקע נישט געפֿאָלגט דעם קוריקולום, וואָס דער ישׂראלדיקער בילדונג־מיניסטעריום האָט פֿאַראַיאָרן אַרויסגעלאָזט בשותּפֿות מיט „יד־ושם‟, ווי אַזוי צו רעדן צו קליינע קינדער וועגן דעם חורבן. דער אינצידענט האָט אָבער דערבײַ צעפֿלאַקערט אַ דעבאַטע צווישן פּעדאַגאָגן, עלטערן און קאָמענטאַטאָרן וועגן דער געהעריקער ראָלע פֿון דער חורבן־טעמע בכלל אין דער ישׂראלדיקער דערציִונג.

בײַ אַ טייל מענטשן, קאָן דער נײַער טראָפּ אויפֿן חורבן העלפֿן אַנטוויקלען אַ ייִדישע אידענטיטעט, בפֿרט בײַ סעקולערע ישׂראלדיקע תּלמידים, און מוטיקן זיי צו שטעלן שווערע מאָראַלישע קשיות. אָבער בײַ אנדערע, זעט עס אויס ווי די שול־סיסטעם ניצט אויס אַ פּײַנלעך קאַפּיטל פֿון דער ייִדישער געשיכטע אײַנצופֿלאַנצן מורא, עטנאָצענטריזם און אַ רעכט־ליניקע פּאָליטיק.

„צו לערנען קליינע קינדערלעך וועגן דעם חורבן איז נישט בלויז פּעדאַגאָגיש נישט־פּאַסיק, אָבער איז אויך אַ צינישער מיטל בײַ בנימין נתניהוס רעגירונג צו דערציִען אַ דור, וואָס זאָל זײַן גרייט פֿאַר כּסדרדיקע מלחמות,‟ האָט באַמערקט יוסי שׂריד, אַ געוועזענער בילדונג־מיניסטער און געוועזענער פֿירער פֿון דער „מרץ‟־פּאַרטיי.

אונטער נתניהוס אויפֿזיכט האָבן די בילדונג־מיניסטאָרן אויך פֿאַרבעטן רבנים אין זייערע שולן; געפֿירט די תּלמידים אויף עקסקורסיעס אין די ייִדישע הייליקע ערטער אויפֿן מערבֿ־ברעג, און באַזײַטיקט עטלעכע לינק־געשטימטע לערער פֿון זייערע פּאָזיציעס.

אַראל סגל, אַ פּראָמינענטער רעליגיעזער זשורנאַליסט, טענהט, אַז דער אַנטאַגאָניזם קעגן אַ מער ייִדישלעכער דערציִונג איז „אַ סימן פֿון עם־האָרצות‟ וועגן יהדות. „זיי רעבעלירן קעגן אַן אידענטיטעט, וואָס זיי ווייסן בכלל גאָרנישט וועגן דעם. דערבײַ האָבן זיי פֿאַרוואַנדלט אַלע ייִדישע טעמעס אין אַ מין מאָנסטער, וואָס קאָן נאָך ׳אויפֿפֿרעסן׳ זייערע קינדער און מאַכן זיי פֿאַר געטרײַע סאָלדאַטן פֿון אַ ראַסיסטישער מיליטאַריסטישער מלוכה.‟

אין דער אמתן, איז עס אַ זאָרג וועגן דער צוקונפֿט פֿון דער סעקולערער ישׂראלדיקער קולטור, האָט סגל געזאָגט.

אין 2001 האָט דער בילדונג־מיניסטער גדעון סער געגרינדעט אַ פּראָגראַם, וואָס ברענגט תּלמידים אויף טורן פֿון ייִדישע היסטאָרישע ערטער אין חבֿרון, אויפֿן מערבֿ־ברעג, וווּ עס ליגן די קבֿרים פֿון די אָבֿות פֿון חומש. אַ פּעטיציע פֿון 260 לערער האָט באַצייכנט דעם פּלאַן ווי אַ „פּאָליטישע מאַניפּולאַציע‟. אין 2013 האָט מען אין אַ סך שולן צוריקגעצויגן די פּראָגראַם.

ווען שי פּירון איז געוואָרן דער בילדונג־מיניסטער, האָט ער אײַנגעפֿירט אַ פּראָגראַם, וואָס דערלויבט רבנים צו קומען אין די עפֿנטלעכע שולן און לערנען מיט די קינדער געוויסע רעליגיעזע לימודים. דער ציל איז געווען „צו פֿאַרבינדן די תּלמידים צום תּנ״ך, צו דער ישׂראל־פֿאָן און צו דער מדינה,‟ האָט דערקלערט דער דירעקטאָר פֿון פּראָגראַם, אַבֿיחי רונצקי. די סעקולערע עלטערן האָבן אָבער זיך שטאַרק אַנטקעגנגעשטעלט.

אין אַן אינטערוויו האָט פּירון אָפּגעוואָרפֿן די באַשולדיקונג, אַז די ישׂראלדיקע שולן ווערן מאַניפּולירט לטובֿת רעכט־געשטימטע צוועקן, זאָגנדיק, אַז די שול־סיסטעם האָט אויך אָנגעפֿירט מיט פּראָגראַמען בשותּפֿות מיט דער לינק־געשטימטער אָרגאַניזאַציע „אַדם‟, מיט דעם „ישׂראלדיקן אינסטיטוט פֿאַר דעמאָקראַטיע‟, און אַנדערע.

„די ישׂראלדיקע שול־סיסטעם איז איינע פֿון די טאָלעראַנטסטע אין דער וועלט, גיבנדיק די תּלמידים אַ פֿרײַען מאַרק פֿון קאָנסטרוקטיווע וועלט־אויסבליקן און געדאַנקען — אַרײַנגערעכנט אַ ליבשאַפֿט פֿאַר מדינת־ישׂראל, אירע בירגער און זייערע באַזונדערע רעליגיעס,‟ האָט באַטאָנט פּירון, אַן אָרטאָדאָקסישער רבֿ און מיטגליד פֿון דער צענטריסישער פּאַרטיי „יש עתיד‟. „דאָס הייסט בילדונג, נישט אינדאָקטרינירונג.‟

און דער אמת איז, ווען דער לינק־געשטימטער שׂריד האָט אָנגעפֿירט מיט די שולן, האָט ער געהייסן די לערער לייענען מיט די תּלמידים געוויסע טעקסטן פֿונעם נאַציאָנאַלן פּאַלעסטינער פּאָעט מאַכמוד דאַרוויש; אַזוי אַז מע וואָלט געקאָנט דעמאָלט זאָגן, אַז מע גיט איבער די תּלמידים אַ לינק־געשטימטע פּראָפּאַגאַנדע.

אדר כּהן, אַ לינק־געשטימטער פּעדאַגאָג אין העברעיִשן אוניווערסיטעט און אַ געוועזענער הויך־ראַנגיקער אינעם בילדונג־מיניסטעריום, האַלט אָבער, אַז דער קוריקולום הײַנט איז פֿאָרט שטאַרק רעכט־געשטימט. ער איז אַליין געוואָרן אַ סימבאָל פֿון דער דעבאַטע נאָך דעם ווי מע האָט אים אָפּגעזאָגט אין 2012 — אַ סימן, זאָגן די קריטיקער, אַז די רעגירונג האָט געוואָלט באַזײַטיקן פּעדאַגאָגן פֿונעם לינקן לאַגער. פֿאַראַיאָרן האָט מען אָפּגעזאָגט אָדם וואַרטאַ, אַ מיטלשול־לערער אין דער חיפֿהער געגנט, נאָך דעם ווי ער האָט עפֿנטלעך דערקלערט, אַז די ישׂראלדיקע אַרמיי האָט זיך געפֿירט אוממאָראַליש אין עזה.

„פּעדאַגאָגן שווימען אָפֿט קעגן דעם שטראָם,‟ האָט כּהן געזאָגט. „זיי האַלטן, אַז זיי מוזן לערנען די קינדער ווי צו שטעלן קשיות, אַפֿילו די וועלכע רופֿן אַרויס אומבאַקוועמע געפֿילן.‟