ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published May 12, 2015, issue of May 29, 2015.

אָטוואָצקער ייִדישע ווילעס — עס ברענט!

ווען איר געפֿינט אין פֿאַרשיידענע ענציקלאָפּעדיעס דעם טערמין שווידערמײַער, באַקומט איר אַ גאַנץ גוטן באַגריף, וואָס עס מיינט אַזוינס אָט דער מין אַרכיטעקטור. שווידערמײַער איז אַ צוזאַמענשטעל פֿון צוויי ווערטער „בידערמײַער‟ און „שווידער‟. בידערמײַער איז געווען אַ פּאָפּולערער סטיל אין אַרכיטעקטור און קונסט אין 19טן יאָרהונדערט, בפֿרט אין עסטרײַך און שווייץ. שווידער — איז אַ טײַכעלע לעבן אָטוואָצק.

הייסט עס, אַז שווידערמײַער איז די פּוילישע ווערסיע פֿונעם בידערמײַער־סטיל. אַ מין מישונג פֿון מערבֿ און מיזרח, אַ קאָמפּראָמיס צווישן אַ רוסישער דאַטשע און אַ יעקיש „גאַסט האַוז‟.

וואָס די ענציקלאָפּעדיעס דערציילן נישט, איז דער פֿאַקט, אַז די דאָזיקע הײַזער זענען געווען, כּמעט אָן אַן אויסנאַם, ייִדישע הײַזער. די וואַרשעווער ייִדן זענען געפֿאָרן פֿאַרברענגען דעם זומער אויף דאַטשע צווישן די שמעקנדיקע סאָסנעס אין אָטוואָצק און אין אַנדערע ייִשובֿים אויף דער באַן-ליניע וואַרשע־אָטוואָצק, אַ שטרעקע פֿון 35 קילאָמעטער.

דער פֿאַקט, וואָס די באַלעבאַטים פֿון די שווידערמײַער הילצערנע ווילעס זענען געווען ייִדן, שפּילט אַ ראָלע ביזן הײַנטיקן טאָג. דאָס רובֿ פֿון זייערע באַלעבאַטים האָבן די דײַטשן פֿאַרברענט אין טרעבלינקע; דעריבער זענען די הײַזער געבליבן אָן יורשים.

לעצטנס, האָבן מיר באַקומען ידיעות, אַז אַן ערך אַ האַלבער טוץ אַזעלכע שווידערמײַער־ווילעס זענען פֿאַרברענט געוואָרן. מיט אַ יאָר צוריק איז געשען די זעלבע מעשׂה. אַז איך האָב נישט קיין טעות, איז קיינער נישט אַרעסטירט געוואָרן אין שײַכות מיט די דאָזיקע שׂריפֿות. דער תּירוץ איז, אַז די הײַזער זענען אַלט, געבויט פֿון האָלץ, איז גענוג אַ פֿונק.

סע קען זײַן. ס׳איז אָבער אפֿשר כּדאַי צו באַמערקן, אַז אויפֿן ליידיקן אָרט פֿון די דאָזיקע פֿאַרברענטע הײַזער, בויען שוין די ביזנעסלײַט גרויסע נײַע הײַזער. אַזוי לאַנג ווי עס שטייט נאָך דער פֿאַרמלחמהדיקער בנין, ווערט ער געשיצט צוליב זײַן היסטאָרישן ווערט.

בלײַבט נאָר אַ קשיא אויף אַ מעשׂה — צי וואָלטן די ווילעס נאָך געשטאַנען אין זייער אַמאָליקער פּראַכט, ווען די אָטוואָצקער ייִדן וואָלטן נישט אַוועק מיטן פֿײַער פֿון חורבן?