ייִדישע קונסט פֿון אַװאַנגאַרד ביז קאָנצעפּטואַליזם

Jewish Art from Avant-Garde to Conceptualism


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published May 27, 2015, issue of June 12, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער ענין פֿון ייִדישקײט אין קונסט װערט אַרומגערעדט אינעם קאַטאַלאָג פֿון דער אױסשטעלונג. באָריס גרױס, דער חשובֿסטער טעאָרעטיקער פֿון דער קאָנצעפּטואַלער קונסט אין רוסלאַנד (הײַנט איז ער אַ פּראָפֿעסאָר אינעם ניו־יאָרקער אוניװערסיטעט), האַלט, אַז קײן אײגנאַרטיקע ייִדישע אידענטיטעט אין דער קונסט פֿון סאָװעטישער תּקופֿה איז ניטאָ. ייִדישע קינסטלער זײַנען געװען אינטערנאַציאָנאַליסטן אין זײער עסטעטישן און פּאָליטישן װעלטבאַנעם, און דערפֿאַר האָבן זײ זיך גוט צוגעפּאַסט צו דער קאָמוניסטישער אידעאָלאָגיע. 

אַ בולטער בײַשפּיל פֿון אַזאַ קער פֿון אַ נאַציאָנאַלער אָריענטאַציע צו אַבסטראַקטן אינטערנאַציאָנאַליזם איז געװען דער נצחון פֿון קאַזימיר מאַלעװיטש אין זײַן קאַמף קעגן שאַגאַל אין דער װיטעבסקער קוסנטשול אין 1920. דער ייִדישער אַספּעקט האָט ניט געשפּילט דאָ קײן שום ראָלע: „דאָס רובֿ תּלמידים זײַנען געװען ייִדן, אָבער זײ האָבן זיך אָפּגעזאָגט פֿון זײער ייִדישן לערער שאַגאַל און אונטערגעשטיצט מאַלעװיטשן, אַ פּאָליאַק.‟ דערמיט האָבן זײ זיך אָפּגעקערט פֿון דער סענטימענטאַלער עסטעטיק פֿונעם שטעטל לטובֿת דער „אוראַלטער ייִדישער טראַדיציע‟, װאָס איז געװען קעגן װאָסער ניט איז בילדערישע געשטאַלטן. מאַלעװיטש איז געװען זײער „משה רבינו‟, װאָס האָט זײ אַרױסגעפֿירט פֿונעם „מצריים‟ פֿונעם שטעטל, און האָט זײ דערװיזן די צוקונפֿט אינעם סימבאָל פֿונעם „שװאַרצן קװאַדראַט‟.

דער מצבֿ האָט זיך געביטן נאָך דער צװײטער װעלט־מלחמה, און בפֿרט נאָך דעם אױפֿקום פֿון מדינת־ישׂראל. איצט האָט די סאָװעטישע מאַכט באַטראַכט די ייִדן װי אַ געפֿערלעכן עלעמענט, און שפּעטער, מיטן אָנהײב פֿון דער עמיגראַציע, װי אַ פּאָטענציעלן עמיגראַנט. סאָװעטישע ייִדן, האַלט גרױס, האָבן ניט געהאַט קײן פּראָבלעם מיט זײער נאַציאָנאַלער אידענטיטעט: „פֿאַר זײ איז די דאָזיקע פּראָבלעם געלײזט געװאָרן פֿון דער מלוכה, װאָס האָט זײ אידענטיפֿיצירט לױט דעם פּאַספּאָרט.‟ די ייִדישע קינסטלער האָבן זיך געפֿילט אױפֿן ראַנד פֿון דער סאָװעטישער געזעלשאַפֿט, און דאָס האָט זײ דערמעגלעכט צו באַטראַכטן דאָס לעבן פֿון דער זײַט. דװקא די דאָזיקע אָפּפֿרעמדונג האָט זײ געפֿירט צו אינטערעסאַנטע עקספּערימענטן מיטן סטיל, פֿאָרעם און מעדיום.

אין דער עמיגראַציע, האַלט גרױס, זײַנען די דאָזיקע קינסטלער פֿאַרבליבן געטרײַ די טעמעס און מיטלען, װאָס זײ האָבן אַנטװיקלט אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. זײ זײַנען געװאָרן סאָװעטישע קינסטלער אין גלות, און דער באַגריף פֿון גלות איז געװאָרן פּאָפּולער אין דער מאָדערנער קונסט. „אַ מאָל האָבן ייִדן געװאָלט זײַן ענלעך אױף אַנדערע, אָבער איצט איז געקומען די צײַט, װען אַלע אַנדערע װילן זײַן ענלעך אױף ייִדן,‟ פֿאַרסך־הכּלט גרױס.