ייִדישע קונסט פֿון אַװאַנגאַרד ביז קאָנצעפּטואַליזם

Jewish Art from Avant-Garde to Conceptualism


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published May 27, 2015, issue of June 12, 2015.

די אױסשטעלונג אינעם מאָסקװער ייִדישן מוזײ, „מיטצײַטלער פֿון דער צוקונפֿט: ייִדישע קינסטלער אינעם רוסישן אַװאַנגאַרד, 1910—1980‟ — שטעלט מיט זיך פֿאָר דרײַ שטרעמונגען אין דער רוסישער גראַפֿיק און מאָלערײַ, אין װעלכע די ייִדן האָבן געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע. מען הײבט אָן מיט דעם אַװאַנגאַרד פֿון די 1910ער–1920ער יאָרן, דעם קרײַז פֿון „קולטור־ליגע‟ און זײַן המשך אין דער סאָװעטישער צײַט. דערנאָך קומט דער אַזױ־גערופֿענער צװײטער אַװאַנגאַרד פֿון די 1960ער יאָרן און דער „מאָסקװער קאָנצעפּטואַליזם‟ פֿון די 1970ער.

װי באַרעכטיקט איז צו באַשרײַבן אָט די אַלע גרופּעס װי אַ ייִדישע קונסט? פֿאַר דער אױסשטעלונג אינעם ייִדישן מוזײ האָט מען אױסגעקליבן לרובֿ קינסטלער, װאָס זײַנען ייִדן, אָבער דאָס אַלײן מאַכט נאָך ניט זײער קונסט „ייִדיש‟. עס איז גרינג צו זען דעם ייִדישן כאַראַקטער אין די װערק פֿון דער ערשטער גרופּע, אַזעלכע װי ישׂשׂכר בער ריבאַק, מאַרק שאַגאַל, נתן אַלטמאַן, װאָס האָבן געזוכט נײַע מיטלען און פֿאָרמען אויסצודריקן מאָדערנע װעלטלעכע ייִדישקײט. שפּעטער זײַנען אײניקע פֿון זײ געװאָרן אָנערקענטע סאָװעטישע קינסטלער, אַנדערע — אַװעק אין שאָטן אָדער עמיגרירט. 

אין די 1950ער איז דער אַװאַנגאַרד פֿון די 1920ער יאָרן נעלם געװאָרן פֿון דער אָפֿיציעלער סאָװעטישער קונסט־געשיכטע און פֿון די סאָװעטישע מוזײען. ער איז װידער „אַנטדעקט‟ געװאָרן אין די 1960ער יאָרן דורך די יונגע קינסטלער, װאָס האָבן זיך אַנגקעגנגעשטעלט דער סאָװעטישער אידעאָלאָגיע. דער אידעאָלאָג פֿונעם „צװײטן אַװאַנגאַרד‟, מיכאל גראָבמאַן, האָט פּראָקלאַמירט אַ נײַע ייִדישע קונסט, װאָס זאָל זיך אומקערן צו די אוראַלטע װאָרצלען און שאַפֿן אַ נײַ סימבאָליש לשון דורך צונױפֿשמעלצן דעם פּאַטאָס פֿון נבֿיאים מיט די פֿאָרמען פֿונעם רוסישן אַװאַנגאַרד. אָבער אַנדערע קינסטלער פֿון זײַן דור האָבן געהאַט אַ קנאַפּן אינטערעס אין ייִדישקײט. נאָך זײַן עליה האָט גראָבמאַן ממשיך געװען זײַנע זוכענישן פֿון נײַע אַװאַנגאַרדיסטישע פֿאָרמען פֿון ייִדישער קונסט אין ישׂראל אין די 1970ער יאָרן, אָבער קײן סך דערפֿאָלג, מחוץ דער רוסישער עמיגראַנטישער סבֿיבֿה, האָט ער ניט געהאַט.

די סאַמע באַרימטע און דערפֿאָלגרײַכסטע גרופּע זײַנען געװען די „מאָסקװער קאָנצעפּטואַליסטן‟. די נעמען פֿון איליאַ קאַבאַקאָװ, װיטאַלי קאָמאַר און אלכּסנדר מעלאַמיד זײַנען געװאָרן װעלט־באַקאַנט; זײערע אױסשטעלונגען קומען פֿאָר אין די גרעסטע מוזײען, און זײערע װערק קאָסטן אַ מאַיאָנטעק. הגם אַ סך פֿון די קאָנצעפּטואַליסטן זײַנען געװען ייִדן, האָט זײער קונסט ניט קיין בולטע ייִדישע סימנים. די מאָסקװער קאָנצעפּטואַליסטן האָבן אַנאַליטיש געפֿאָרשט די סאָװעטישע אידעאָלאָגיע און איר השפּעה אױף קונסט, אַנטבלױזט די סתּירות צװישן דער טאָג־טעגלעכער װירקלעכקײט און דער קאָמוניסטישער פּראָפּאַגאַנדע. זײער גרעסטער חידוש איז געװען אין דעם, װאָס זײ האָבן זיך באַנוצט מיט נײַע פֿאָרמען און מעדיומס, אַזעלכע װי אינסטאַלאַציע און פֿאָרשטעלונג־קונסט.