ערדאָגאַן האָט פֿאַרשפּילט די וואַלן

Erdogan has Lost the Elections

די גדולה איז גרויס. אָנהענגער פֿון דער קורדישער „פּאַרטיי פֿון שלום און דעמאָקראַטיע‟ פֿײַערן דעם נצחון.
Getty Images
די גדולה איז גרויס. אָנהענגער פֿון דער קורדישער „פּאַרטיי פֿון שלום און דעמאָקראַטיע‟ פֿײַערן דעם נצחון.

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published June 09, 2015, issue of June 26, 2015.

מיט איבער פֿערציק יאָר צוריק האָב איך געמוזט דורכגיין אַן עקזאַמען, כּדי צו באַקומען דעם טשין פֿון „לייטענאַנט‟. אַזאַ מין עקזאַמען איז געווען אַ טייל פֿון אוניווערסיטעטישן לעבן אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. נאָך מער: יונגע לײַט, בפֿרט ייִדן, האָבן געזוכט אַ וועג אָנצוקומען דווקא אין אַזעלכע אוניווערסיטעטן, וועלכע האָבן געהאַט, ווי אַ צוגאָב, אַ מיליטערישע צוגרייטונג, ווײַל דאָס האָט, בדרך־כּלל, באַפֿרײַט פֿונעם דינען אין דער אַרמיי; און טאָמער האָט מען אַזעלכע לייטענאַנטן יאָ גענומען אין מיליטער, אויף צוויי יאָר, איז עס שוין געווען אַן אַנדער מעשׂה, מיט גאָר אַנדערע באַדינגונגען, ווײַל דו ביסט שוין געווען אַ מענטש ניט מיט פּוסטע עפּאָלעטן, נאָר מיט צוויי שטערנדלעך.

איך דערמאָן עס אין שײַכות מיט טערקײַ. אַ טייל פֿון מײַן אָפֿיצירישן עקזאַמען איז געווען צו ווײַזן, אַז אין מײַן מוח האָט זיך פֿעסט אָפּגעלייגט די סטרוקטור פֿון צוויי אַרמייען: דער אַמעריקאַנער און דער טערקישער. אַמעריקע איז, פֿאַרשטייט זיך, געווען דער שׂונא נומער איינס. אָבער אין אוקראַיִנע, וווּ איך האָב זיך געלערנט, איז דער שׂונא נומער צוויי געווען טערקײַ — אַ שכן מיט אַ גרויסער אַרמיי, אַ מיטגליד פֿון דעם פֿײַנטלעכן מיליטערישן „נאַטאָ‟־בלאָק .

איך געדענק, אַז אין דער צײַט פֿון מיכאַיִל גאָרבאַטשאָווס „פּערעסטרויקאַ‟ האָט מיך שטאַרק פֿאַרחידושט די נײַעס, אַז אין מאָסקווע האָבן זיך באַוויזן טערקישע בוי־קאָמפּאַניעס. אויף וויפֿל איך געדענק, האָבן זיי תּחילת רעסטאַוורירט היסטאָרישע בנינים אין צענטער מאָסקווע. פֿאַר מיר איז עס געווען אַ סיגנאַל פֿון ממשותדיקע שינויים אין דער סאָוועטישער פּאָליטיק. איין קלייניקייט! די טערקן, מיט וועלכע רוסלאַנד האָט זיך געשלאָגן אין משך פֿון יאָרהונדערטער, און וועלכע זײַנען געווען די קעגנער נומער צוויי אין מײַנע סטודענטישע יאָרן, זײַנען פֿאַרבעטן געוואָרן צו מאַכן שענער די סאָוועטישע הויפּטשטאָט.

שוין נאָך מײַן אַוועקפֿאָרן פֿון רוסלאַנד איז טערקײַ געוואָרן אַ פּאָפּולערער צענטער פֿאַר רוסישן טוריזם. בכלל, עפּעס אַ שטיקל ליבע האָט זיך צעברענט צווישן טערקײַ און רוסלאַנד. מער אָדער ווייניקער אין דער זעלבער צײַט איז די מאַכט אין ביידע לענדער אַריבער צו מענטשן מיט ענלעכע אויטאָריטאַרישע אַמביציעס: וולאַדימיר פּוטין און רעדזשעפּ טאַיִפּ ערדאָגאַן. געשטיצט האָט מען זיי אין ביידע לענדער אין קאָנסערוואַטיווע, רעליגיעזע און נאַציאָנאַליסטישע קרײַזן.

די קונצן, וואָס מע האָט געמאַכט, כּדי ניט אָפּלאָזן די לייצעס פֿון דער מאַכט, זײַנען אויך געווען פֿון דעם זעלבן שניט. פּוטין איז אויף אַ ווײַלע אַוועק פֿון זײַן פּרעזידענטישער שטעלע און איז געוואָרן דער פּרעמיער־מיניסטער, כּדי דערנאָך זיך „קאָנסטיטוציאָנעל‟ אומקערן ווי אַ פּרעזידענט. בשעת־מעשׂה האָט מען פֿאַרראָכטן די קאָנסטיטוציע, ער זאָל קענען בלײַבן אין קרעמל לענדער ווי פֿריִער.

אַזאַ קונץ האָט אויך געמאַכט ערדאָגאַן: פֿון אַ פּרעמיער־מיניסטער איז ער געוואָרן דער פּרעזידענט מיטן ציל צו פֿאַרוואַנדלען טערקײַ אין אַ פּרעזידענטישער רעפּובליק, דאָס הייסט, מיט מער מאַכט, קאָנצענטרירט אין זײַנע הענט. אָבער צוליב דעם דאַרף מען דאָך בײַטן די קאָנסטיטוציע. און כּדי עס צו טאָן, דאַרף מען האָבן גענוג שטימען אין דעם מעדזשליס, ווי עס הייסט אין טערקײַ דער פּאַרלאַמענט. האָבן דער פּרעזידענט און זײַנע שטיצער געהאָפֿט, אַז די וואַלן וועלן ברענגען די נייטיקע צאָל ערטער, און דער באַנײַטער פּאַרלאַמענט וועט קענען דורכפֿירן אַ ראַדיקאַלע רעפֿאָרם פֿון דער פּאָליטישער סיסטעם.

אָבער די רעזולטאַטן פֿון די וואַלן, וועלכע זײַנען דורכגעפֿירט געוואָרן דעם פֿאַרגאַנגענעם זונטיק, האָבן געוויזן, אַז דער קונץ האָט זיך ניט באַקומען. ס׳איז קלאָר, אַז דער קונצנמאַכער, ערדאָגאַן, האָט איבערגעשאַצט זײַן פּאָפּולערקייט. ערדאָגאַנס „פּאַרטיי פֿון פֿרײַהייט און יושר‟ האָט איבערגעשראָקן דעם מער אייראָפּעיִזירטן טייל פֿון דער באַפֿעלקערונג. אייניקע, גאָר איבערגעשראָקענע טערקן, האָבן אַפֿילו געשטימט פֿאַר דער פּאַרטיי, וועלכע שטעלט פֿאָר, אין תּוך, אינטערעסן פֿון קורדן.

די רייד גייט וועגן דער „פּאַרטיי פֿון שלום און דעמאָקראַטיע‟ בראָש מיט איר כאַריזמאַטישן פֿירער סאַכאַלאַטין דעמירטאַש. דער פּאַרטיי האָט זיך אײַנגעגעבן איבערצושפּרינגען דעם הויכן 10־פּראָצענטיקן באַריער (למשל, אין ישׂראל איז עס 3.25%) און דורכגיין אין פּאַרלאַמענט, וואָס שאַפֿט אַן אמתע סענסאַציע, ווײַל די קורדן — בערך 20 פּראָצענט פֿון דער באַפֿעלקערונג — האָבן קיין מאָל ניט געהאַט קיין פּאַרטיייִשע פֿאָרשטייערשאַפֿט אין פּאַרלאַמענט. די קורדישע פּראָבלעם איז איצט ניט אַזוי שאַרף ווי אַמאָל, ווען עס האָט זיך אין לאַנד געפֿירט אַ ברייטע טעראָריסטישע טעטיקייט. אָבער זי באַפֿאַרבט די פּאָליטיק פֿון טערקײַ, סײַ אין לאַנד און סײַ אין די אינטערנאַציאָנאַלע באַציִונגען. ס’איז דאָך גאָר ניט צופֿעליק, ווי טערקײַ פֿירט זיך אויף לגבי די געשעענישן אין סיריע, וווּ עס וווינען אויך אַ סך קורדן.

וואָס וועט זײַן ווײַטער? טערקײַ איז זייער וויכטיק פֿאַר דער וועלט — אי דער מערבֿדיקער, אי דער מוסולמענישער. צו די געשעענישן דאָרטן קוקט מען זיך צו אין מאָסקווע, ירושלים און צענדליקער אַנדערע הויפּטשטעט. אַ סבֿרא, אַז דער נײַער פּאַרלאַמענט וועט ניט מאַכן בעסער דעם שווערן קלימאַט פֿון טערקיש־ישׂראלדיקע באַציִונגען. אַזוי צי אַזוי, דאַרף מען, קודם־כּל, האָפֿן, אַז אַלץ וועט ניט אַראָפּגיין פֿון דעמאָקראַטישע רעלסן. טאָמער אַזוי, וועט מען פּרוּוון אויפֿצובויען אַ קאָאַליציע; און אויב די אונטערהאַנדלונגען וועלן פֿירן צו אַ טעמפּן ווינקל, וועט מען אפֿשר האָבן נײַע וואַלן.