דער ייִדישער גן־עדן אין וואַטיקאַן

Jewish Paradise at Vatican

מיקעלאַנדזשעלאָס ווערק אין דער וואַטיקאַנער סיקסטינער קאַפּעלע
Getty Images
מיקעלאַנדזשעלאָס ווערק אין דער וואַטיקאַנער סיקסטינער קאַפּעלע

פֿון איוו לאַפּלאַנטע (Forward)

Published June 10, 2015, issue of June 26, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער היסטאָריקער ענריקאָ ברוסקיני באַמערקט, אַז כּדי דער פּויפּסט און אַנדערע קירך־פֿירער זאָלן אים נישט באַשולדיקן אין „אַפּיקורסישער‟ סימפּאַטיע צו ייִדישע מאָטיוון, האָט מיקעלאַנדזשעלאָ געמוזט זיי אויסבאַהאַלטן אויף חידושדיקע אופֿנים. דער גוואַלדיקער חידוש פֿון הונדערטער פֿיגורן, מיט וועלכע דער קינסטלער האָט באַצירט דעם וועלט-צענטער פֿון דער קאַטוילישער קירך, באַשטייט אין דעם, וואָס צווישן זיי טרעפֿן זיי זעלטן בפֿירוש קריסטלעכע סימבאָלן. לויטן חשבון פֿון הרבֿ בלעך, זענען 95 פּראָצענט פֿון זיי פֿאַרבונדן מיט ייִדישקייט, אָפֿט פֿאַרבונדן מיט קבלה, און דאָס רעשט — מיט דער אוראַלטער פּאַגאַנישער טראַדיציע.

מיקעלאַנדזשעלאָס קלויסטער־באַצירונגען אין וואַטיקאַן זענען פֿול מיט תּנ״כישע העלדן, וואָס ווערן בכּיוון אַסאָציִיִרט מיט די ספֿירות, די ערשטע 26 פּסוקים פֿון דער מעשׂה-בראשית, וואָס זענען מרמז אויפֿן הייליקן שם־השם, און אַנדערע מאָטיוון, וואָס דער קינסטלער האָט כּסדר געשעפּט פֿון דער ייִדישער מיסטישער טראַדיציע און אויסגעדריקט לויט זײַן אייגנאַרטיקן רענעסאַנס־נוסח.

עס באַקומט זיך, אַז די באַרימטע סיקסטינער קאַפּעלע, די אָפֿיציעלע רעזידענץ פֿונעם פּויפּסט, איז ממש פֿול מיט כּלערליי ייִדישע סוזשעטן. כּדי צו פֿאַרשטיין זייער באַדײַט און זיי אָפּשאַצן, מוז מען זיך אָבער קודם באַקענען מיט די סודות פֿון דער רענעסאַנס־קונסט און פֿילאָסאָפֿיע.

די גלחים האָבן אין מיקעלאַנדזשעלאָס תּקופֿה געפּרעדיקט, אַז די ייִדן וועלן אייביק ברענען אין גיהנום. דעם גרויסן קינסטלער האָט זיך אָבער אײַנגעגעבן צו באַצירן דעם קלויסטער מיט גאַנץ אָפּטימיסטישע אימאַזשן פֿון ייִדישע נשמות, וואָס רוען אינעם ליכטיקן גן־עדן. ווען איר באַקענט זיך גוט מיט די באַהאַלטענע רמזים פֿונעם גרויסן מאָלער, קאָנט איר שוין בעסער אָפּשאַצן די בפֿירוש ייִדישע מערקווירדיקייטן אין דער איטאַליענישער הויפּטשטאָט.